In dit stuk analyseert Floris Boudens het nieuwe programma van Bij1 vanuit communistisch perspectief, door het te vergelijken met het voorstelprogramma van Communistisch Platform. Hierbij bekijkt hij specifiek of de eisen bijdragen aan arbeiderszelfemancipatie.
In het verkiezingsprogramma van BIJ1 wordt ‘gedroomd van een wereld zonder … kapitalisme’; de ‘ideale economie is socialistisch’.1 In dit korte artikel beschouw ik het verkiezingsprogramma van BIJ1, met een focus op de vraag in hoeverre de partij erin slaagt om deze rode droom te laten uitkomen. De kern is dat het programma weliswaar de materiële en organisatorische positie van de arbeidersklasse zou versterken, maar er niet in slaagt om deze klasse ook aan de macht te brengen. Dat er geen perspectief is op machtsovername komt doordat de politieke strategie van BIJ1 uitgaat van de bestaande, liberale politieke orde, die dus wordt gereproduceerd in plaats van afschaft. Dit is een vergissing, omdat de vele economische programma-eisen die in het belang van onze klasse zijn, waarschijnlijk niet duurzaam blijken als de burgerlijke politieke orde niet wordt vervangen. Tot slot heeft het congres van BIJ1 een sociaal-imperialistisch amendement op het concept-programma aangenomen. Een korte beschouwing van de gang van zaken rond de behandeling van dit amendement op het congres legt ook de interne democratische tekorten van de partij bloot.
In het programma wordt een groot aantal voorstellen gedaan waardoor de arbeidersklasse er materieel sterk op vooruit zou gaan. Dat is niet onbelangrijk, want daardoor ontstaat de armslag die de klasse nodig heeft voor verdere politieke organisatie. Zo stelt de partij voor om een 30-urige werkweek te introduceren, huishoudelijk werk te socialiseren, het minimumloon te verhogen naar 16 euro, welke steeds meestijgt met de algemene prijscompensatie en niet lager is dan 60% van het mediane loon, volwaardige uitkeringen zonder tegenprestatie in te voeren, openbaar vervoer gratis te maken, een nationaal zorgfonds op te richten, gratis rechtsbijstand te verlenen en boetes proportioneel te maken aan inkomen. De partij heeft daarnaast oog voor de strategische positie van de vakbeweging in de klassenstrijd. Voorgesteld wordt om het stakingsrecht te garanderen, onafhankelijk van de positie van rechters en werkgevers, en ‘gele vakbonden’ te weren bij CAO-onderhandelingen. Dit is slechts een greep uit de voorstellen gericht op economische rechtvaardigheid. 2
Een aantal van deze eisen vertonen enige mate van overeenkomstigheid met het Kompas: een voorstelprogramma voor de arbeidersklasse. De strekking van deze economische eisen kan ik dan ook onderschrijven. Het ontbreekt echter aan een overtuigende strategie hoe deze eisen verwezenlijkt kunnen worden. Het partijprogramma van BIJ1 invoeren zou een breuk vormen met de burgerlijke orde, in nationaal, Europees en mondiaal verband. Hoe we met deze fundamentele tegenstelling moeten omgaan blijft in het programma onbeantwoord.
Hieruit volgt dat het programma tekortschiet als het gaat om democratische eisen.3 Hoewel net zoals in het Kompas gesproken wordt van een ‘democratische republiek’, krijgt dit begrip niet dezelfde invulling die communisten bedoelen, namelijk: het ontmantelen van de constitutionele orde ter vervanging van structuren voor en door de arbeidersklasse. In het BIJ1-programma is de invulling oppervlakkiger, feitelijk gaat het alleen om het afschaffen van de monarchie en de invoering van een nieuwe grondwet. De partij sleutelt niet aan de centrale aspecten van het burgerlijke staatsbestel.
Soms wordt wel gewezen op een tekortkoming ervan, maar worden er geen alternatieven geformuleerd, of worden deze niet concreet gemaakt dan wel slecht onderbouwd. Zo is onduidelijk wat er volgens BIJ1 ongeveer in de nieuwe grondwet zou moeten staan. Een ander voorbeeld is de Eerste Kamer. BIJ1 schrijft: ‘We herzien en hervormen de verkiezingen en de functie van de Eerste Kamer.’4 Hieruit valt af te leiden dat de partij doorheeft dat de Eerste Kamer democratische besluitvorming belemmert, maar desalniettemin inzet op een niet nader omschreven hervorming, in plaats van deze af te schaffen.
De plank wordt misgeslagen wanneer het gaat om de rechterlijke macht, die onterecht een historisch progressieve rol toegedicht wordt. Zo tilt de partij zwaar aan de oprichting van een ‘Constitutioneel Hof’, dat wetten zal toetsen aan de (nieuwe) grondwet. De ervaring van dergelijke rechtscolleges is echter dat deze een antidemocratische werking hebben en uiteindelijk ook vaak tegen de belangen van de arbeidersklasse ingaan. Dergelijke rechtscolleges hebben vaker met één uitspraak vergaande antidemocratische uitspraken gedaan, zo heeft het Duitse constitutioneel hof het tijdelijk bevriezen van de huren in Berlijn geblokkeerd. De rechterlijke tak van de staat zou niet over dergelijke politieke besluitvorming mogen beschikken; rechterlijke toetsing van wetgeving zou juist moeten worden afgeschaft in plaats van uitgebreid.
Ook op het gebied van interne democratie blijft de partij in gebreke. Dit werd duidelijk op het partijcongres van BIJ1, eind september, toen onder andere het verkiezingsprogramma werd behandeld. De leden werden door een commissie van de programmacommissie ‘geadviseerd’. Er werd vervolgens gestemd of het advies moest worden overgenomen of verworpen, dit in tegenstelling tot de normale gang van zaken in veel organisaties waar over een voorstel zelf wordt gestemd. Dit bleek een sturende werkwijze: het congres heeft álle commissieadviezen overgenomen. Één amendement kan in het bijzonder worden uitgelicht. Het conceptprogramma van BIJ1 schreef namelijk expliciet over de oorlog in Oekraïne: ‘Nederland stopt met het sturen van wapens en stuurt aan op een staakt-het-vuren.’5 Het is voor CP belangrijk dat links zich uitspreekt tégen de kant van de Oekraïense regering (die wordt gesteund door de imperialistische NAVO en vrijwel alle liberale, kapitalistische staten).6
Het is daarom betreurenswaardig dat dit standpunt door het BIJ1-congres is geamendeerd naar: ‘ … Nederland zal een staakt-het-vuren faciliteren en, waar er ruimte is, diplomatie en onderhandelingen ondersteunen met oog voor de behoeften en wensen van de Oekraïners’7 Het pleidooi tegen wapenleveranties is verdwenen, de indiener motiveerde het amendement zelfs met het argument dat het ‘politiek zeer onhandig (is) om hier te noemen dat we stoppen met sturen van wapens.’ De partij laat zich wederom van haar legalistische kant zien door toe te voegen: ‘Nederland zet zich in om Vladimir Poetin en andere leiders juridisch ter verantwoording te roepen voor schendingen van mensenrechten, oorlogsmisdrijven, misdrijven tegen de menselijkheid en het plannen en uitvoeren van een agressie-oorlog tegen Oekraïne.’
Het positieve commissie-advies op dit amendement is al opvallend, de reactie van de voormalig partijvoorzitter Rebekka Timmer op Twitter al helemaal. Ze heeft nota bene zélf in de commissie gezeten die positief adviseerde, maar verweet vervolgens kameraden van de pas opgerichte factie ‘Marxisten BIJ1’ dat zij ervoor gezorgd hadden dat het amendement is aangenomen. De factie zou zich hebben ‘misdragen en daarmee de gehele zaal tegen zich in het harnas gejaagd.’8 Dat Timmer een dergelijk oordeel velt en deze publiekelijk uit is zorgelijk, het duidt op flagrant bureaucratisme en een impliciete afwijzing van factiecultuur. Het past binnen een patroon dat suggereert dat de machtsstructuren binnen BIJ1 zich ontwikkelen richting bureaucratisch centralisme. Dit smoort de interne democratie. Dit zal of moeten worden gecorrigeerd door een democratische struggle, of zal anders onvermijdelijk leiden tot politiek opportunisme en verrechtsing.
Concluderend, het verkiezingsprogramma van BIJ1 zou weliswaar resulteren in verbeterde arbeidsomstandigheden en kwaliteit van leven, maar biedt geen perspectief op het afschaffen van de onderdrukking van de arbeidersklasse. Anders gezegd versterkt het de positie van de arbeidersklasse, maar brengt deze klasse niet aan de macht. Dit komt doordat zowel programma-eisen als de onderliggende politieke strategie in de kern uitgaan van de bestaande, liberale politieke orde. Revolutionair socialistische tendensen worden programmatisch vermeden en intern bestreden. We hebben op links een revolutionair programma nodig dat het vraagstuk van machtsovername van de arbeidersklasse niet uit de weg gaat maar juist centraal stelt.9 De tijd zal leren of dit verkiezingsprogramma van BIJ1 een opmaat was naar een dergelijk revolutionair programma, of juist naar inkapseling en gosociaaldemocratie. Of de partij over links of over rechts zal gaan ontwikkelen is onlosmakelijk verbonden met de vraag of de partij erin slaagt te democratiseren en een levendige discussiecultuur te creëren, of, zoals op de rest van links, elkaar de tent uit vecht.
- ‘BIJ1 Programma 2023’, p. 13, 25. Zie: https://bij1.org/wp-content/uploads/2023/11/Programma-BIJ1-Tweede-Kamer-2023.pdf ↩
- Zie vooral H2 en H3, ibid. pp 18 – 27. ↩
- Twee positieve punten licht ik er hier nog uit: Ten eerste wordt gepleit voor het opheffen van de geheime elementen van het staatsapparaat, waaronder de AIVD. Ten tweede, wordt het demonstratierecht scherp verdedigd. Ibid p. 96. ↩
- Ibid. p. 94 ↩
- ‘Conceptversie partijprogramma BIJ1 Tweede Kamerverkiezingen 2023’, p. 48. Zie: https://bij1.org/wp-content/uploads/2023/09/BIJ1-Concept-Partijprogramma-Tweede-Kamer-2023.pdf ↩
- Communistisch Platform, ‘Herpublicatie Sociaal-imperialisme is verraad van arbeidersinternationalisme’ 6 april 2023, zie: https://communisme.nu/van-het-platform/2023/04/06/herpublicatie-sociaal-imperialisme-is-verraad-van-arbeidersinternationalisme/ ↩
- ‘BIJ1 Programma 2023’, p. 80. ↩
- https://x.com/RebekkaTimmer/status/1708668121936982435?s=20 ↩
- CP pleit voor een revolutionair minimum/maximum programma in de traditie van Marx, Engels de Bolsjewieken en de marxistische sociaaldemocratie. Lees als je hier meer over wilt weten bijvoorbeeld: Communistisch Platform, ‘Voor een principieel minimumprogramma’ (17 juli 2023), https://communisme.nu/artikelen/2023/07/17/voor-een-principieel-minimumprogramma/; Donald Parkinson, ‘The Revolutionary Minimum-Maximum Program’, Cosmonaut (2021), https://cosmonautmag.com/2021/05/the-revolutionary-minimum-maximum-program. ↩