Punt 7: Communisme is onmogelijk op nationale basis. De internationale hiërarchie van staten sluit dit uit. Daarom streven wij in Europa naar het oprichten van een communistische partij van de EU en het bundelen van de verschillende nationale partijen in een communistische internationale wereldwijd. Verdeeld door landsgrenzen is de werkende klasse machteloos tegen de heerschappij van kapitaal wereldwijd. Verenigd op een continentale en globale schaal is kapitaal machteloos tegen ons. Ook organiseren communisten solidariteit met de onderdrukten wereldwijd en zijn we tegen imperialistische oorlogen en zullen we overal de belangen van onze klasse benadrukken.
Jos Alembic
Internationalisme is van oudsher een fundamenteel punt voor communisten. Maar waarom eigenlijk? En waarom is dat geen vast gegeven binnen de arbeidersbeweging? De Nederlandse SP bijvoorbeeld heeft het in haar verkiezingsprogramma voor het Europees Parlement dit jaar1 wederom over een ‘Europese Superstaat’ en vind dat wij in Nederland weer ‘eigen baas’ moeten kunnen zijn op tal van terreinen. Waar het aan ontbreekt is een Europese visie, of een globale for that matter. Maar is een “sociaal Nederland” wel mogelijk zoals de SP wil, laat staan breken met de macht van kapitaal, zonder rekening te houden met de internationale context? Daarover gaat dit artikel.
Hiërarchie
Inhoudsopgave
De werking van het kapitalisme is onvermijdelijk van een globaal niveau. De crisis van 2008 en de ‘grote recessie’ die daarna volgde maakte nogmaals duidelijk hoe nauw verbonden staten zijn met elkaar en hoezeer kapitaal hele landen in hun grip heeft. Het is daarom ook wat onzinnig om te spreken over een ‘Belgische’ of ‘Nederlandse’ economie. Het is ongetwijfeld waar dat er bedrijven zijn die op nationale schaal opereren of een land als ’thuisbasis’ hebben en er, daardoor, ‘nationale’ belangen in het spel zijn. Maar dan hebben we het wel over belangen van een bepaalde groep van kapitalisten binnen een groter netwerk dat globaal opereert. Dat netwerk is een concrete realiteit: nationale bedrijven hebben internationale investeringen over de hele wereld die bijdragen tot de ontwikkeling van internationale belangen.
Dit netwerk resulteert in een bepaalde hiërarchie van staten. Of, beter gezegd, er zijn een aantal hiërarchieën die met elkaar wedijveren, zoals we onlangs nog zagen in de clash tussen de VS, die een globaal dominante hiërarchie leidt en Rusland, die juist haar stempel opnieuw probeert te drukken op de territoria in de voormalige Sovjet-Unie. In z’n algemeenheid is dit hoe ‘imperialisme’ kan worden opgevat<sup2.
Deze hiërarchieën werken dus nauwgezet in de belangen van kapitaal. Alles wat buiten de hiërarchie valt, is automatisch vijandig. Rusland, met haar eigen invloed, werd daarin al als voorbeeld benoemd, maar denk ook aan Iran die in een vrijwel volledig isolement bestaat. Dit land is politiek expliciet buitengesloten van de globale orde vanwege, fundamenteel, haar positie tegen Washington3. De sancties, die vooral de gewone Iraanse bevolking raken, zijn ontworpen om het regime op de lange termijn te onderwerpen aan de meer dominante spelers in de wereld.
Maar ook economisch is er duidelijk sprake van een hiërarchie. Griekenland werd de afgelopen jaren keihard getroffen door wat in de media werd gepresenteerd als ‘de crisis’. Het waren, volgens deze media, vooral ‘de luie Grieken’ die te vroeg met pensioen gingen wat hun economie tot een meltdown had gebracht. Maar ja, we ‘steunen’ ze toch maar, ook al is het hun ‘eigen schuld’… Wee oh wee als onze eigen arbeidersbeweging ‘absurde’ eisen gaat stellen over loonsverhogingen, kijk maar naar Griekenland wat er gebeurt!
In werkelijkheid is de Griekse economie een van de economieën aan de ‘periferie’ van de Europese Unie. Haar positie werd relatief bepaald ten opzichte van andere EU lidstaten door haar economische kracht. Daarom moeten we in Europese context moeten kijken met wat er in Griekenland aan de hand is. De EU wordt economisch aangejaagd door, vooral, Duitsland. Hoe heeft de Duitse economie een dergelijke centrale positie weten te bemachtigen?
Tot aan de jaren ’80 kende (West-)Duitsland een zeer machtige arbeidersbeweging die door een groot aantal protesten, een relatief betrouwbare politieke partner in de SPD en de internationale context van de koude oorlog een aardige positie had verworven met betrekking tot sociale welvaart, hoge lonen, en dergelijke. Wat was de reactie van kapitaal hierop om toch méér winsten te behalen? Kapitaal heeft altijd drie mogelijkheden daartoe4: Ze kan de werktijden verlengen, maar dit was uitgesloten als mogelijkheid in Duitsland vanwege de sterke arbeidersbeweging. Ten tweede kan ze het arbeidsproces intensiveren, maar ook dit werd veelal geblokkeerd door de vakbeweging. Na de val van de muur kwamen er echter veel goedkope en geschoolde Oost-Duitse arbeiders de West-Duitse markt op kwamen en deze ondermijnde positie van de vakbeweging. Ten derde kan men investeren in hogere productie, nieuwe machines en dergelijke, waardoor er minder arbeiders nodig zijn en de economie dus ‘productiever’ wordt. En dit is in de hoofdmoot wat er gebeurde. Hierdoor werd de relatieve kracht van de arbeidersbeweging ondermijnd, want de werkloosheid groeide. Politiek zette men hard in op ‘neoliberale’ hervormingen, zoals een afbraak van de welvaartsstaat.
Internationaal gezien werd Duitsland een heel stuk productiever dan de rest van de EU landen, waardoor Duitsland politiek ook meer gewicht in de schaal kon zetten om haar belangen in de Unie te verdedigen, met name door de invoering van de Euro die een onafhankelijk economisch beleid voor Zuid-Europa onmogelijk maakte en waardoor het recht van de sterkste economie de lijn van de gehele Unie ging bepalen. Griekenland bleef achter, haar bourgeoisie kon slechter volgen op deze ontwikkeling. De Griekse economie werd daarom vooral afhankelijk van import. Waarom immers lokaal produceren als het goedkoper wordt gemaakt in Duitsland? Dit trok de machtsverhouding verder in het voordeel van Berlijn. Maar zoiets gaat maar zover totdat er iets ‘knapt’ en inderdaad stortte de Griekse economie in 2008 in elkaar, een laatste lege huls.
Wat was de reactie van de financiële markten hierop? Zoals welbekend was deze zwaar negatief. Binnen de kortste keren kreeg Griekenland een ‘junk’ status, wat lenen bijzonder duur maakte vanwege de rente. Door de crisis werd de houtgreep die de financiële markten hebben op Griekenland volledig transparant. Maar dit is op alle staten van toepassing: Als men het ‘vertrouwen’ in je verliest, dan betekent dat automatisch slechte tijden. Hoe herstel je dit vertrouwen? Door politiek te voeren in het belang van kapitaal. In Griekenland betekende dit de uitverkoop van de staat en gerelateerde industrieën in een recordtempo en nog is die honger niet gestild.
Failliet van ‘anti-imperialisme’
Een veel voorkomende ontwikkeling van links op deze wereldorde is die van ‘anti-imperialisme’. Hiermee wordt dan eigenlijk ‘anti-Washington’ bedoeld. Alles wat de VS doet is in dit wereldbeeld vrijwel automatisch slecht en alles wat tegen Amerika is, is dan automatisch goed. Dit leidt tot erg verwarde politieke standpunten. Zo flirtte de SWP, moederpartij van de Nederlandse IS in Groot-Brittannië, jarenlang met het Iraanse regime. Deze is immers anti-Washington en dús goed. Pas met de massale protesten in Iran na de tweede termijn verkiezingen van Ahmadinejad in 2009 stelde men deze positie, in oorverdovende stilte, bij.
De val met ‘anti-imperialistische’ politiek is dat je je daarmee schaart achter de regimes die, in hun eigen belang, zich verzetten tegen de Amerikaanse dominantie en dit lijkt daardoor een lastige materie: Welke kant kies je immers? Het minste kwaad? Communisten scharen zich altijd achter de werkende klasse. Het kan zijn dat deze klasse lokaal is gebonden aan deze of gene regime en dan zal onze taak zijn om een scheuring te bewerkstelligen met dat regime om onze onafhankelijke klasse positie neer te zetten. Maar het is altijd tegen imperialistische inmenging en tegen het lokale regime dat vaak net zo erg is, zo niet erger en voor de gewone bevolking, met de arbeidersklasse aan kop.
‘Nationaal’ socialisme
Maar inderdaad zijn arbeidersbeweging vaak gebonden aan een lokaal regime, is ze nationalistisch, bureaucratisch en ‘overlegt’ ze met de bazen om ‘compromissen’ te sluiten. In Nederland kennen we het Poldermodel waar de vakbeweging continu de belangen van de werkenden uitverkoopt en niet anders kan dan uitverkopen. In het parlement kennen we de PvdA die, zelf een volledig onderdeel van de orde, volledig is meegegaan met de ‘neoliberale’ wind. Ook de SP, hoewel ze nog steeds nationaal in de oppositie zit en zich uitspreekt tegen ‘neoliberaal’ beleid, stelt ook expliciet dat de weg vooruit binnen het parlement is te vinden en, daarmee, dat coalities dus een optie is, als de andere partijen maar willen.
De SP is, zoals gezegd, zelf van een nationalistische variant: “Wij Nederlanders” tegen “Brussel”. Maar het is duidelijk dat mocht de SP het voor het zeggen krijgen (stel dat), dan zou ze binnen de kortste keren door de ‘markt’ tot de orde worden geroepen. “Niet teveel van het pad afwijken, of we waarderen Nederland met een lagere kredietwaardering!”.
Nu wil de SP niet breken met kapitalisme, en dat is een zwakte natuurlijk. Maar stel dat revolutionair links aan de macht kwam, zoals Socialistisch Alternatief stelt over een ‘onafhankelijk socialistisch Schotland’5, wat zou er gebeuren in een arbeidersrepubliek van de Benelux? We hebben natuurlijk geen kristallen bol, maar een aantal zaken zouden redelijk voorspelbaar zijn:
Hoe zouden de omringende landen reageren? Duitsland, Frankrijk of het Verenigd-Koninkrijk bijvoorbeeld? Hoe denk je de Verenigde Staten erop zal reageren? Waarschijnlijk iets in de trant van “een stel dwaze linksen zijn daar aan de macht gekomen”. Als we kijken naar bijvoorbeeld de rol van de Amerikanen in Chili ten tijde van Allende, dan is een reactie in ons hypothetisch scenario niet moeilijk voor te stellen.
Allereerst zal er een druk zijn om geen Amerikaanse, Duitse, etc. bedrijven te nationaliseren. Mochten we hun eisen niet inwilligen of zelfs zo brutaal zijn en onze staatsschulden niet meer afbetalen (door de machtsovername is de rente daarop opeens explosief gestegen), verwacht dan economische isolatie, militaire interventie en dergelijke. Oh ja, er zal verder ook geen vliegtuig meer vertrekken vanuit Brussel of andere luchthavens door middel van “no fly zones” zoals we zagen in Irak of Libië.
Stel dat deze situatie zo voort zou duren. Hoe zou het leven er in ons socialistisch Benelux eruit zien? Zou het een lichtend voorbeeld zijn voor de arbeidersklasse in andere Europese landen en leiden tot een ‘vrijwillige confederatie van socialistische staten’ in Europa, zoals Socialistisch Alternatief het graag stelt?
Op vrij korte termijn, denk in weken, zou er een voedsel en olie gebrek gaan ontstaan. Autoverkeer houdt ermee op. Hoe lang gaan elektriciteitscentrales mee zonder kolen en gas? Niet lang. Het resultaat is dus effectief dat de socialistische regering een staat van beleg moet uitroepen en levensstandaarden drastisch moet verlagen, er is geen andere optie.
En als arbeiders zich hiertegen verzetten? Dan zet je het politie-apparaat (al dan niet heropgericht na de revolutie) ertegen in om deze stakingen, demonstraties en protesten kapot te slaan en arbeiders te disciplineren naar de rauwe omstandigheden.
In de tussentijd zouden grote groepen arbeiders het niet langer pikken en het land ontvluchten, vooral de meer geschoolde lagen van de arbeidersklasse. Waarom zouden deze mensen immers op hongerloon moeten leven terwijl ze in het buitenland, onder het kapitalisme, een goed leven kunnen leiden? De logische reactie hiertegen is dat de socialistische regering een versterkte grens gaat bouwen. Een nieuw ijzeren gordijn. De socialistische Benelux wordt effectief zo een groot gevangenkamp. Niet bepaald een lonkend alternatief op het kapitalisme voor de arbeidersklasse in Europa en wereldwijd, of wel?
Volledig geen weg vooruit dus. Wat een onafhankelijk Schotland (om dat voorbeeld nog eens aan te halen) of Catalonië6 zou bewerkstelligen is simpelweg een kapitalistisch land dat, waarschijnlijk, wat lager in de rangorde komt te staan van de hiërarchie van staten. Een gerelateerd argument dat door ‘anti-imperialisten’ soms wel wordt gebruikt is dat een onafhankelijk Schotland de Britse hegemon zou ondermijnen, maar wat het slechts bewerkstelligt is dat het onze klasse verdeelt over meerdere landsgrenzen. Niet voor niets was het een centraal punt van Karl Marx en Friedrich Engels om de Duitse Bond te verenigen in één republiek (inclusief Oostenrijk-Hongarije). Dit zou de arbeidersklasse enorm versterken als collectief. En na de (gedeeltelijke) eenwording van Duitsland in 1870 legde dit inderdaad de objectieve basis voor de groei van de machtige Marxistische arbeidersbeweging, waar de SPD in 1909 meer dan een miljoen leden telde.
Een Communistische Partij van de Europese Unie
Zoals ons punt 7 van het platform al kernachtig opmerkt: “Verdeeld door landsgrenzen is de werkende klasse machteloos tegen de heerschappij van kapitaal wereldwijd. Verenigd op een continentale en globale schaal is kapitaal machteloos tegen ons”. De sleutel tot succes zit hem in onze vereniging als klasse op globale basis. Dit behoeft een communistische partij-beweging die op die schaal is georganiseerd. In mijn artikel over wat ‘partijen’ zijn ga ik nader in op wat ik bedoel met een dergelijke ‘partij-beweging’.
Communisten organiseren zich weliswaar globaal, maar ook per staat. De staat biedt namelijk een concrete politieke context waarin we werken, leven en denken. Mensen hebben het over ‘Den Haag’, niet over de ‘globale wereldorde’. Daarom was men bij de communistische internationale, die na de Russische revolutie werd opgericht, ook van mening dat er weliswaar per land een communistische partij moest zijn, maar dat deze in feite slechts afdelingen zijn van een wereldwijde beweging. Een positie die ik ook deel omdat het de tweeledigheid van de nood aan een globale beweging en de realiteit van de politieke context onderstreept.
Maar de Europese Unie is de afgelopen halve eeuw ook uitgegroeid tot semi-staat, een ontwikkeling die steeds verder gaat. De huidige crisis onderstreepte het punt dat de EU niet kan voortbestaan op basis van haar huidige (con)federale structuur. Verdere politieke eenheid is nodig wil het project voortbestaan. Een Communistische Partij van de Europese Unie, een vereniging van de linkerzijde door heel Europa, is hierin aan de orde van de dag.
Des te meer omdat Europa ook het kerngebied is van het kapitalisme wereldwijd. Op Europese schaal kunnen wij inderdaad beginnen met het overstijgen van het kapitaal en bouwen aan een menselijke maatschappij. Daarom hebben we juist een Democratisch Republiek van Europa nodig: Een Europa van de Europeanen.
Dit roept, tot slot, een laatste vraag op: Wat is dan de verhouding tussen de globale visie op samenwerking en democratie? Gaat het dan niet worden zoals in de Sovjet-Unie, waarin alles werd geregeld vanuit Moskou?
Communisten staan traditioneel op het standpunt dat samenwerking noodzakelijk is en waar nodig moet worden geformaliseerd, maar dat we staan voor lokaal beheer waar mogelijk. Dit is overigens een positief punt dat de SP heeft overgehouden uit haar Maoïstische verleden; zij staat nog steeds voor zoveel mogelijk lokaal bestuur, eigen macht. Het is alleen dat een gebrek aan een internationale visie leidt tot nationalistische conclusies.
Globale solidariteit is bittere noodzaak, geen ‘linkse hobby’. Willen we ons effectief verzetten tegen kapitaal, moeten we ons verzetten tegen alle vormen van nationalisme binnen onze beweging.
Noten en referenties
1. Op het moment van schrijven is dit nog een concept verkiezingsprogramma en alleen beschikbaar via SPnet.nl, de interne website voor SP leden.
2. Belangrijk is hierbij wel te vermelden dat dit niet bepaald de enige Marxistische visie is op het vraagstuk. Lenin’s Imperialisme is voor velen nog de gouden standaard, maar moet ook weer geplaatst worden in een bredere discussie uit die tijd. Meer leesvoer hierover is te vinden in de wetenschappelijke publicatie Historical Materialism getiteld Discovering Imperialism.
3. De historie hiervan gaat te ver om uitgebreid hier te behandelen. Yassamine Mather, van de “Hands of the people of Iran” campagne legt dat onder meer in het volgende artikel prima uit: http://hopoi.org/?p=1793
4. Er was ook een vierde mogelijkheid voor Duitsland en dat was de Angelsaksische route van financialisering. Dit heeft de Duitse bourgeoisie geprobeerd, maar is hierin mislukt. Industrie bleef leidend voor Duitsland en, daarmee, Europa.