Punt 2: Mensen zoeken weer naar radicale antwoorden op de problemen die kapitalisme met zich meebrengt. Er wordt weer openlijk gedebatteerd over andere maatschappijmodellen. Communistisch Platform streeft naar een communistische samenleving. Een samenleving verlost van uitbuiting en de daaruit voortvloeiende tegenstellingen en crisissen van het kapitalisme.
Jos Alembic
oercommunistische samenleving.
Wat is communisme? Wat streven communisten nu eigenlijk na? Willen we een herhaling van de Sovjet-Unie? Dit zijn typische vragen die communisten vaak tegenkomen. Veel groepen, bang als ze zijn om weggezet te worden als ‘Stalinist’, schuwen de term en gebruiken ‘socialisme’, ‘democratisch socialisme’, ‘revolutionair socialisme’ of iets dergelijks. Wij zijn expliciet: Wij zijn communisten. Een volle generatie na de val van het Stalinisme is er weer een tendens gaande dat communisme wordt geclaimed in haar originele betekenis. Wij sluiten ons daar graag bij aan. Maar wat is communisme dan?
Communisme staat voor het gemeenschappelijk bezit van productiemiddelen. Voordat de menselijke samenleving opgedeeld was in verschillende aan elkaar tegengestelde klassen, waren alle productiemiddelen gemeenschappelijk bezit. Die productiemiddelen waren echte individuele instrumenten en de ongerepte natuur. Deze vorm van “communisme” wordt daarom wel eens oercommunisme genoemd. De ontwikkeling van de landbouwsamenleving en de daarmee gepaard gaande arbeidsdeling maakte stelselmatig een einde aan deze samenlevingsvorm en mondde uit in de klassensamenleving.
Niettemin hebben onder de klassensamenlevingen altijd misvormde varianten van het oorspronkelijk communisme blijven bestaan. Zo was het in de middeleeuwen gebruikelijk dat een deel van de landbouwgrond het hele dorp toebehoorde. Het was de kapitalistische productieverhouding die hier een einde aan heeft gemaakt. Ook coöperatieve arbeid is een uiting van het voortbestaan van de oude samenlevingsvorm. Een andere tendens die ervoor zorgde dat communistische elementen bleven voortbestaan was de klassenstrijd. Gemeenschappelijk bezit is altijd het ideaal geweest van menig rebel die daarin het antwoord zag op de problemen van de klassensamenleving. Die idealen waren in de pre-kapitalistische samenleving echter utopisch van aard en experimenten ze uit te voeren mislukten.
Onder het kapitalisme zien we een andere tendens die communisme op de agenda zet. Namelijk de socialisatie van productiemiddelen. Het kapitalisme is een contradictorisch systeem waarin privaat bezit van productiemiddelen domineert maar de arbeidsdeling gesocialiseerd is. Daarom stellen communisten het oplossen van deze kwestie dan ook voor als expliciet politiek vraagstuk. Socialisme begint daar waar het de arbeidersklasse lukt om de productiemiddelen in collectieve handen te nemen, in bezit van de samenleving als geheel. Socialisme begint dus met de democratische republiek.
Socialisme: Een stervende klassenmaatschappij1
Inhoudsopgave
Socialisme is geen eigen productiemodus, het is de overgang van kapitalisme naar communisme. Socialisme is communisme dat voortkomt uit de kapitalistische samenleving. Het begint als kapitalisme met een democratische republiek. Socialisme heeft daarom de morele, economische en intellectuele moedervlekken van het kapitalisme. In het algemeen is socialisme dus gedefinieerd als de politieke hegemonie van de werkende klasse.
Klassen en maatschappelijke strata bestaan in het socialisme vanwege de verschillende posities die bekleed worden in relatie tot de middelen van productie, de rol die men speelt in de maatschappij en de manier waarop wordt gekeken naar inkomen. De arbeidsdeling kan ook niet onmiddellijk worden afgeschaft. Het komt onder het socialisme nog voor in tegenstellingen tussen hoofd- en handarbeid, stad en platteland, man en vrouw en in sociale, regionale en nationale verschillen. Klassen en maatschappelijke tegenstellingen maken het noodzakelijk dat de klassenstrijd doorgaat onder het socialisme. Deze strijd neemt echter een ander karakter aan na de omverwerping van de kapitalistische staat en de overgang naar het communisme. De klassenstrijd kan uiteindelijk in twee richtingen ontwikkelen, afhankelijk van het globale krachtenveld: Het kan vooruitgaan naar communisme of terugvallen naar een klassenmaatschappij.
Waar socialisme de basis creëert voor het oplossen van de maatschappelijke tegenstellingen, kan dit zich enkel ontwikkelen op basis van een massale participatieve democratische cultuur en de correcte politieke lijn, correcties die ongetwijfeld gebeuren aan bestaand beleid, die daaruit voortvloeit voor onze klasse. Dit is van essentieel belang omdat communisme geen spontane ontwikkeling is. Maatschappelijke strata zullen uiteindelijk alleen verdwijnen bij volledig communisme, een globale maatschappij van vrije producenten.
De democratische republiek
In de eerste ontwikkelstadia heeft communisme nog niet haar volledig potentieel bereikt en kampt ze dus nog met de tradities en overblijfselen van het kapitalisme. De klassenstrijd en privaat eigendom gaan door en dat noodzaakt een apparaat dat de politieke hegemonie van de werkende klasse waarborgt: Een democratische republiek.
De democratische republiek (de politieke hegemonie van de werkende klasse oftewel de ‘dictatuur van het proletariaat’) is in de eerste plaats noodzakelijk om het kapitalistisch verzet te ondermijnen. Hoewel dit draconische maatregelen kán betekenen, benadrukken we dat de heerschappij van de overgrote meerderheid van de maatschappij een volledig ontluiken van democratie moet betekenen. De democratische republiek schaft grote delen van het bureaucratische en militaire apparaat af, het is een semi-staat.
De repressieve rol van de staat is niet enkel verbonden met de overwinning op de kapitalistische klasse. Er is ook een arbeidsdeling. Totdat arbeid de primaire levensbehoefte wordt – waarin ‘van ieder naar vermogen, naar ieder naar behoefte’ realiteit kan worden – zijn wetten, rechtbanken en staatsdwang noodzakelijk.
De globale hegemonie van de werkende klasse zal het mogelijk maken dat de staat in z’n geheel verdwijnt, volledig wordt geabsorbeerd door de samenleving als geheel, als klassen uitsterven als gevolg van de socialisatie van de productiemiddelen op globale schaal.
Socialisme en democratie
Socialisme en democratie zijn onafscheidelijk. De heerschappij van de meerderheid word in de eerste plaats behaald door de omverwerping van de kapitalistische staat en haar vervanging door werkelijke democratie door de heerschappij van de werkende klasse.
Bepaalde functies van de staat en administratie zullen voor een periode onderdeel blijven van een laag van specialisten. We streven echter niet naar een regering van specialisten (bureaucratie, een vervreemde vorm van organisatie) in naam van de meerderheid. Wij streven naar regering door de meerderheid zelf. De uitbreiding van democratie tegen bureaucratie is daarom in een essentiële strijd.
Socialisme moet streven naar het volledig betrekken van de bevolking in administratie en beheer. Democratie is niet simpelweg stemmen. Het is een continu proces van het vormen van ideeën en inzichten en het uitvoeren van besluiten. Daarom ook de noodzaak voor democratische controle over elk aspect van het maatschappelijk leven: Politiek, economie en internationale relaties. Zonder open discussie als norm en de georganiseerde uiting van oppositie, kan democratie alleen formeel zijn, waarin bureaucratie zijn stempel kan doordrukken..
Communisme
Socialisme in de 21ste eeuw zal beginnen vanaf een relatief hoog niveau van technologie, productie en cultuur. Als de moeilijke taak van het winnen van politieke macht eenmaal achter de rug is, kunnen we ons ontwikkelen naar volledig communisme. De snelheid van die ontwikkeling wordt bepaald door de ontwikkeling van de wereldrevolutie, de mate waarin ons hoge niveau aan kennis en technologie vrijkomt van de belemmeringen van het winststreven en ingezet kan worden voor de globale belangen van mens en natuur en de politieke uitdrukking van de collectieve belangen van de werkende klasse en, daarmee, die van de gehele mensheid.
Doordat de maatschappij de taken van de staat absorbeert zal de noodzaak van de staat, als apart apparaat, verdwijnen. Democratie (als regeringsvorm van de staat) zal zichzelf teniet doen en maakt de weg open voor universele vrijheid. Het hogere stadium van communisme is een maatschappij van vrije producenten. Iedereen zal bijdragen naar vermogen en neemt deel naar behoefte. De werkelijke menselijke geschiedenis zal beginnen en zal het tijdperk van nood achter zich laten. In het tijdperk van vrijheid zullen mensen zich ontwikkelen tot volledige, sociaal ontwikkelde individuen, die zich voor het eerst sinds de ineenstorting van het oercommunisme weer hun natuurlijke mens-zijn kunnen ontwikkelen. Dit is wat we willen bereiken waarvoor we alle hindernissen zullen overwinnen.
Referentie
1. Dit is een vrije vertaling van hoofdstuk 5 van het Draft Programme van de Britse CPGB, dat volgens mij een goede weergave geeft van waar het om gaat. Enkele begrippen heb ik anders vertaald. Zo gebruik ik bijvoorbeeld geen ‘socialistische staat’ maar ‘democratische republiek’, wat de tekst volgens mij ten goede komt. De originele tekst is te lezen op de website van de CPGB: http://cpgb.org.uk/home/about-the-cpgb/draft-programme/5.-the-transition-to-communism