Kritische kanttekeningen bij “Toon je Moed”

In dit artikel gaat Gregorius Gribaltar in op het recente manifest “Toon je Moed”. ¹ Met wat kritische kanttekeningen wil hij zijn eigen positie verhelderen en wat opbouwende kritiek meegeven aan de ondergetekenden van dit manifest. Hij gaat hier in op de partijdemocratie, internationalisme en marxisme.

De SP is in een ideologische crisis. Verschillende openlijke of heimelijke facties concurreren in een strijd over de partijkoers. In deze strijd kunnen we verschillende kampen identificeren. 

Allereerst de parlementaristen, vertegenwoordigd in de huidige partijtop. Zij willen vooral de crisis van de SP oplossen door regeringsdeelname en een meer gematigde koers. Als tweede hebben wij de activisten, die de SP het liefst actietrajecten ziet uitbouwen en radicalere retoriek inzetten om mensen te werven. 

Naast deze twee sterk georganiseerde facties hebben wij ook de marxisten (vertegenwoordigd in Communistisch Platform en Marxistisch Forum) en een factie georganiseerd rondom de overblijfselen van De Groep en een informeel netwerk als Strijdlust. Deze laatste groep lijkt opnieuw leven in te zijn geblazen met de recentelijke publicatie van een manifest, genaamd “Toon je moed”. Dit manifest focus vooral op het missende “internationalisme” in de SP en de afwezigheid van een verbinding met sociale bewegingen. 

In dit artikel wil ik graag vanuit de marxistische flank kameraadschappelijke kritiek uiten op dit manifest en zijn insteek. Naar mijn mening komen we als partij en kritische linkerflank enkel vooruit door een open uitwisseling van ideeën, waarbij discussie en kritiek centraal staan. Met deze tekst wil ik daar een bijdrage aan leveren. 

Een hoopvol manifest

Het manifest kaart een aantal belangrijke dingen aan. Het gaat namelijk in op een aantal punten die ik als marxist erg belangrijk vind, zoals internationalisme, transparantie en democratie. Toch ben ik niet van plan het manifest te ondertekenen, omdat het wat mij betreft niet scherp genoeg is en niet de juiste oplossingen biedt. Ik vind het wel zo netjes om mijn kritiek wat verder uit te werken, ook omdat ik het belangrijk vind dat deze discussie serieus wordt gevoerd. Het is goed dat verschillende mensen en groepen in onze partij hun ideeën op papier zetten, en deze openlijk(er) uiten. Dat is een positieve ontwikkeling, omdat groepsvorming (tendensvorming, factievorming, hoe je het ook wilt noemen) de discussie naar een hoger niveau tilt, en de partij democratischer maakt. Het alternatief is immers dat de partijbureaucratie de enige georganiseerde groep in de partij is, wier meningen dominant blijven vanwege het gebrek aan georganiseerde tegenspraak. 

Naast de vorm van het manifest wil ik het vooral hebben over de inhoud. Daarover eerst een aantal positieve kanttekeningen:

–        Er wordt expliciet benoemd dat wij ons als partij niet sektarisch moeten opstellen tegenover sociale bewegingen. Dit is een betere insteek dan de SP nu heeft, waarbij de partij bestaande bewegingen (zoals bijvoorbeeld de vakbond, Black Lives Matter, de klimaatbeweging en de studentenbeweging) negeert en de leidende rol in deze bewegingen overlaat aan niet-socialisten.

–        De strijd tegen racisme, die in onze partij veelal vermeden of ondergesneeuwd wordt, krijgt in het manifest een prominente plek. Hierbij wordt ook correct gesteld dat we economische emancipatie en anti-racisme juist moeten verbinden in plaats van dat ze elkaar zouden uitsluiten. Dit is al een stap vooruit op het “geen rassenstrijd maar klassenstrijd” idee waar de SP veelal inspiratie uit put.

–        Verschillende redelijk radicale voorstellen passeren de revue, waaronder het democratiseren van de ECB, een strijd tegen de NAVO, een schuldkwijtschelding voor arme landen en een socialistisch klimaatbeleid. Deze zouden een goede toevoeging zijn op ons huidige partijprogramma, gezien de partij op dit moment te laf of te nationalistisch is om deze eisen te voeren. 

Zoals ik al eerder benoemde ben ik ondanks deze positieve punten niet van plan het stuk te ondertekenen. Dit om een aantal redenen, waarover ik hieronder zal uitweiden. Zoals ik al zei vind ik het stuk in veel opzichten te vaag, en waar het wel duidelijker wordt neigt het naar een soort “SP met meer internationalisme=de oplossing”. Er mist wat mij betreft niet alleen een fundamentele kritiek op de SP, maar ook een marxistische basis.

Kritiek zonder kritiek

Het schrijven van een manifest over de SP, met een duidelijke oproep tot voorstellen rondom het congres en handtekeningen, impliceert een formulering van kritiek. Als alles wel goed zou zijn met de partij en haar politiek zou het immers onnodig zijn een stuk als dit te schrijven. De vele punten die genoemd worden (meer nadruk op anti-racisme, internationalisme etc.) betekenen dan ook dat Sara en ondergetekenden deze onderdelen missen in de huidige SP.

Helaas wordt dit in het manifest vrijwel nergens expliciet benoemd. Er staat nergens “de SP heeft door zijn nationalistische toon en strategie geen smoel op racisme”, of “de SP heeft een structureel democratisch tekort en leden hebben vrijwel niets te zeggen”. Dit wordt enkel geïmpliceerd door de gedane voorstellen, die op deze terreinen meer van de partij verwachten.

Het niet expliciet maken van deze kritiek suggereert dat het manifest bedoeld is om vooral niet al te confronterend over te komen, en dat men vooral de mensen wil aanspreken die deze kritiek al delen. Een lezer wordt zo niet geschoold in de tekorten van de SP, maar alleen in welke onderwerpen politiek gezien meer aandacht zouden moeten krijgen.

Een gemiddeld lid zal misschien denken dat deze punten al wel aanwezig zijn in de partij, en dat het gaat om wat kleine verbeterpunten voor  een verder goed functionerende partij. Zelf denk ik dat juist duidelijk en open zijn over de tekortkomingen van de SP de discussie verheldert. Uiteraard levert dat veel gezeik op van de zittende bureaucratie, maar het alternatief is volgens mij door blijven rommelen in de marge. Als de partijtop openlijk hun visie mag verklaren terwijl wij onszelf bij voorbaat al censureren, komen we nooit in de buurt van een getransformeerde SP die onderwerpen als internationalisme en democratisering blijvend aanpakt. 

Na deze korte bespreking van de kant van het manifest dat wat aan de oppervlakte blijft, wil ik mij vooral richten op de wel sterk uitgesproken meningen die in het stuk te vinden zijn. Ik zal mijn kritiek daarin beperken tot 3 punten.

Partijdemocratie?

De SP is een fundamenteel ondemocratische partij. De lijst aan democratische tekorten is hierbij vrijwel te lang om op te noemen, maar ik zal alsnog een poging wagen. Onze hoogste partijorganen (niet het congres!) zijn niet inzichtelijk voor de leden (via goede notulen of stream), net zoals vrijwel alle afdelingsbesturen. Deze hoogste organen werken ook nog eens op basis van een districtenstelsel, waardoor het principe “1 lid=1 stem” uitgeschakeld wordt. Het partijcongres kent spreeklimieten van 2 minuten per afdeling, waardoor serieuze discussie onmogelijk is. Daar komt nog eens bij dat er een de facto verbod geldt op groepsvorming van leden² dat er in de Tribune geen meningsverschillen mogen worden besproken; en dat er constant wordt gesteld dat we “niet moeten lullen, maar poetsen”. In dit kader wordt continu benadrukt dat de leden/afdelingen de “handen en voeten” van de partij zijn, wat impliceert dat anderen het denkwerk moeten doen. Dat moeten we vooral niet aan iedereen overlaten, dat zou zonde zijn van de tijd. Slecht functionerende bestuurders (het hoofd van de partij) worden vrijwel nooit teruggeroepen en worden ook niet verkozen op basis van politiek maar vooral op loyaliteit aan de partijlijn en persoonlijke kennis. Ditzelfde geldt voor veel van de medewerkers van de SP, waardoor die vaak zich genoodzaakt voelen minder expliciet hun kritiek te uiten omdat dit verregaande consequenties kan hebben.

Deze structuren zorgen ervoor dat kritische leden al jaren weglopen en de partij elke vorm van verandering of initiatief van onderop kan negeren. Leden hebben weinig tot geen zeggenschap over de partij want deze is het privébezit van een afwisselende kliek bureaucraten die elke tegenspraak de grond inslaat. Het is dan ook bijzonder dat het manifest deze realiteit verhuldt. Er wordt nergens benoemd dat dit structurele democratische tekort bestaat, noch worden er concrete voorstellen gedaan om dit tekort op te lossen. Het manifest blijft steken in vage frases als “afdelingsoverstijgende discussie” en “politieke cafés”. Men kan hier makkelijk tegen inbrengen dat deze elementen al lang aanwezig zijn in onze partij, zie bijvoorbeeld de spreekavonden van Lilian of regioconferenties. 

Naar mijn inziens hebben wij als leden niet nog meer ledenrally’s, vrijdagstreams en hippe discussieavonden nodig. Alleen het structureel aanpakken en aankaarten van eerdergenoemde democratische tekorten kan ons vooruit helpen.

21ste eeuws socialisme, oftewel oud reformisme

21ste eeuws socialisme, een “nieuw” socialisme is, in mijn ervaring, vrijwel altijd een herhaling van oude ideeën in een nieuw jasje. Ook dit manifest lijkt in deze trend te lopen.

De werkende klasse als primaire sociale basis van een socialistische omwenteling wordt vervangen met “wij zijn samen Nederland” en “de 99%”.³ Dit gecombineerd met een sterke focus op “sociale bewegingen” is praktisch een herhaling van de ideeën van Eduard Bernstein, een sociaaldemocraat die in zijn periode politiek gezien tegenover Marx en Kautsky stond. Er is dus geen sprake van een nieuw socialisme, enkel een onbewuste herhaling van oudere standpunten die al langer meedraaien in de socialistische beweging. 

In dit verhaal wordt revolutie weggelaten, de noodzaak van klassenstrijd vervangen met “de 99% tegen de 1%” of “Nederland tegen internationaal kapitaal” en moeten wij vooral de politiek van bestaande sociale bewegingen overnemen in plaats van deze transformeren.

Zo creëert het manifest vooral onduidelijkheid. Welk “oud” socialisme wordt hier verworpen? Moeten we niet juist sociale bewegingen winnen voor het socialisme in plaats van hen blindelings te volgen? Wie zijn de 99% en horen hier ook groepen als boeren en het MKB bij? Moeten wij fundamenteel breken met het kapitalistische systeem of enkel kapitaalcontroles invoeren? 

Het is logisch dat een manifest inzet op een aantal punten en niet gelijk een hele theoretisch onderbouwde visie uiteenzet. Echter lijkt het nu juist grote ideeën (21ste eeuws socialisme, 99%) te willen combineren met specifieke eisen. Een statement wat “oud” socialisme verwerpt moet ook uitleggen wat dit “nieuwe” dan zoveel beter maakt. 

De huidige formuleringen wijzen namelijk vooral op een soort Bernie Sanders-stijl politiek. Is dat het alternatief op de SP waar wij naartoe willen werken? Ik denk zelf dat we een stuk verder moeten gaan. 

De SP+internationalisme=bingo

Dit brengt mij op mijn laatste punt. Het Manifest lijkt in zijn insteek vooral te willen bouwen op de bestaande politiek van de SP in plaats van deze te doorbreken.

Onze partij kent een radicaal verleden⁴ en was vroeger een partij die fundamenteel tegenover de status quo stond. Het doel was om te breken met het kapitalisme en de ondemocratische kapitalistische staat en hiervoor een massale beweging op te bouwen.

Door de tijd heen is dit uitgangspunt sterk afgezwakt. Programma op programma volgde, waarbij de focus steeds meer kwam te liggen op het hervormen van het systeem, regeringsdeelname en een algehele acceptatie van hoe het nu is. Het toppunt van deze verrechtsing van de partij is de huidige poging van de partijtop om geheel te mikken op regeringsdeelname, wat samengaat met verschillende holle frases (neoliberalisme is klaar, Nederland moet eerlijker!) die politiek geen deuk in een pakje boter slaan. Dit allemaal betekent dat de SP nu inhoudelijk eigenlijk vrijwel niet meer te onderscheiden is van een sociaaldemocratische partij, die weliswaar in de praktijk nog wat meer verbinding heeft in de wijken door haar activisme.

Het manifest benoemt deze verrechtsing niet en pretendeert ook niet deze tendens te willen doorbreken. Het slapste beginselprogramma (Heel de Mens) wordt zelfs actief aangehaald! De oplossing die men uit het manifest kan halen is vooral dat de politieke koers en uitgangspunten van de huidige SP prima zijn, maar deze enkel een flinke dosis activisme en internationalisme nodig hebben. Geen breuk met de opportunistische politiek van de partijtop, maar de SP+internationalisme als uitgangspunt.

Conclusie

Ik denk dat het goed is dat deze aanzet geschreven is. Een partij gemodelleerd aan dit manifest zou al een flinke stap vooruit zijn op de huidige situatie en je als groep organiseren rondom ideeën zorgt ervoor dat deze ook beter kunnen worden doordacht. Ook biedt het de mogelijkheid om op elkaars ideeën te reageren zoals ik dat nu doe.

De reden dat ik als marxist het manifest niet onderteken is omdat ik geloof dat wij alleen een getransformeerde partij gaan realiseren op een principiële basis. Dit stuk staat te ver van mijn politiek af om mijn naam er onder te zetten.

Dit betekent natuurlijk niet dat ik geloof in een politiek van eigen gelijk gaat altijd voor. Zelf vind ik een initiatief als Marxistisch Forum, waarbij een grote diverse groep Marxisten en anti-kapitalisten zich heeft aangesloten, een goed model waarop wij kunnen bouwen. Dat gebeurt op basis van open politiek, waarbij het duidelijk is waar we naartoe willen; een democratische SP die revolutionaire systeemverandering weer vooropstelt. Een manifest als dit kan bijdragen aan het opengooien van deze discussie over de toekomstige koers van de partij. Ik hoop dat de ondergetekenden, als zij zich in de uitgangspunten (https://marxistischforum.nl/) kunnen vinden, ook bij dit bestaande initiatief willen aansluiten zodat de kritische linkerflank van de partij sterker kan staan. Laten we dit gesprek vooral verder voeren, natuurlijk niet alleen binnen Marxistisch Forum maar ook in de afdelingen en op regioconferenties en congressen. Hopelijk kunnen we uiteindelijk deze plekken samen democratischer en transparanter vormgeven.

Het Communistisch Platform verschaft kameraden uit alle hoeken van de socialistische beweging de mogelijkheid van communisme.nu gebruik te maken om discussie te voeren. Tenzij anders vermeld zijn gepubliceerde artikelen en brieven daarom niet per se representatief voor de opvattingen van het Communistisch Platform.