Iberische hoop: links op het Zuid-Europees schiereiland

In Portugal en Spanje is links opeens in een regeringspositie verzeild geraakt. Richard kijkt naar de situatie.

Vorig jaar hebben er verkiezingen plaatsgevonden in Portugal en Spanje. De uitslagen van deze verkiezingen hebben geleid tot vreugde en een gevoel van overwinning voor vele linkse groepen in Europa, waaronder onze eigen SP. In de twee  landen is er namelijk een linkse meerderheid in het parlement terecht gekomen.  De Socialistische Partij framet de recente ontwikkelingen als een onomkeerbaar tij¹ en een bedreiging voor de gevestigde orde in Europa².  Echter is in zowel Portugal als Spanje een groot deel van de zetels van een sociaaldemocratische partij, de behaalde meerderheid is dus links tussen aanhalingstekens. Als een gevolg hiervan bleken de coalitie onderhandelingen alsnog  moeizaam omdat de sociaaldemocraten niet wisten of ze zich wouden binden aan het politieke midden (i.e. coalitie met de rechtse rivaal) of  aan de radicalere linkse partijen. De onkritische en naïeve houding van de partij staat een realistische analyse en het uitdragen van een krachtige eigen boodschap in de weg.

Hoe moet het dan wel? En wat zou de boodschap van de Socialistische Partij moeten zijn? We zullen de situatie op het Iberisch schiereiland analyseren door de twee verkiezingen apart te bekijken en daarna samen te brengen en een conclusie te trekken over een mogelijk standpunt voor de SP.

Steigerend Portugal

Bij de verkiezingen in oktober 2015 verloor de centrum rechtse coalitie haar absolute meerderheid in het parlement. De conservatieve partij was echter wel het grootst uit de bus gekomen en kreeg daarom als eerst het mandaat om een regering te vormen. De linkse partijen kwamen niet overeen en er werd een rechtse minderheidsregering gevormd. Begin november kwam er alsnog een links akkoord, de kersverse linkse coalitie diende een motie van wantrouwen in tegen de regering en hielp de Socialisten het zadel in gesteund door de Communisten en het Linkse Blok.  Om te verduidelijken, de linkse coalitie wordt geleid door de sociaaldemocratische Socialisten en ondersteund door ‘officieel’ communisten (Communistische Partij) en SP-esque antibezuinigingslinks (Linkse Blok).  In deze verdeling ligt ook al de kern van het akkoord. De Socialisten voerden hun verkiezingscampagne met de belofte om minder te bezuinigen dan de zittende regering³, een typisch sociaaldemocratisch programma.

Bij de onderhandelingen voor een links regeringsakkoord probeerden de Communisten en het Linkse Blok af te dwingen om meer bezuinigingsmaatregelen terug te draaien. Voorbeelden van het soort gewonnen punten zijn het stoppen van verdere privatiseringen en het voorzichtig verhogen van het minimum loon (van 530 in 2016 naar 600 in 2019)⁴. De nieuwe regering heeft ook beloofd om zich te houden aan eerdere afspraken met de Europese Unie over het budget en de belofte aan NATO om 2% van het budget aan het leger te spenderen.  Wat we dan zien ontstaan is geen offensief tegen het kapitaal maar een puur defensieve manoeuvre.  De regeringsmacht wordt niet gezien als een middel om een opening te creëren die de arbeiders in staat stelt de macht over te nemen, maar als een noodrem op de bezuinigen om bestaande sociale hervormingen te redden.

In de Spanning van januari 2016 zet Jonas van Vossole een genuanceerder beeld neer dan de lijn die de partij naar buiten draagt.  Hij erkent dat de PS een bestuurderspartij is die niet dezelfde belangen opvoert als de twee andere linkse partijen.  In zijn conclusie stelt hij:

‘Voorlopig is er echter geen alternatief en zullen de bevolking en links de grenzen moeten aftasten van wat op politiek, sociaal en economisch vlak mogelijk is. Enkel op die manier kunnen lessen getrokken worden over noodzakelijke nieuwe alternatieven en strategieën in de strijd tegen de crisis en de Europese neoliberale agenda.’

Hij positioneert de situatie als een die niet ideaal is maar de kans biedt om gaten te vinden in het Europese systeem die we later met meer kracht kunnen exploiteren om een linkse omslag van de grond te krijgen. Verder moeten we niet teveel verwachten van de huidige coalitie want het is een kaartenhuis dat elk moment kan instorten⁵. Losstaand van de discussie of dat een juist positie is om in te nemen als arbeiderspartij (wij bij Communistisch Platform houden er iets wat andere ideeën op na ⁶) is het een stuk constructiever en volwassener verhaal dan het jubelen aan de zijlijn dat we buiten de partij horen. Het is erg curieus dat de partij niet voor haar standpunten durft uit te komen.

Spanje op Stelten

Het fenomeen van de Spaanse verkiezingen is Podemos, een nieuwe linkse partij die 20% van de stemmen wist binnen te slepen door zich te distantiëren van de gevestigde orde.  Het is misschien goed om vast te stellen waar deze partij nou eigenlijk vandaan komt. Podemos is pas opgericht in 2014 uit protest tegen de huidige stand van zaken in de Spaanse politiek. De vroege organisatorische elementen bevatte radicaal-linkse groepen zoals Antikapitalistisch Links, die invloed kwam naar voren in bijvoorbeeld het anti-NATO standpunt van Podemos.  Maar de ambitie van Podemos om het politieke toneel snel te veroveren leidde ertoe dat standpunten net zo snel verwaterd werden om een bredere groep kiezers te trekken. De partij houdt in eerste plaats een parlementaire strategie aan, en een slechte boom kan geen goede vruchten dragen. Deze achtergrond van de partij zou ons moeten laten twijfelen aan de geloofwaardigheid van de partij en haar beloftes aan het electoraat.

De onderhandelingen voor een nieuwe regeringsakkoord gaan uiterst moeizaam in Spanje. De conservatieve partij probeerde toenadering te zoeken tot de Socialisten (sociaaldemocraten) maar deze wezen een mogelijke samenwerking af. Een groot probleem dat de twee partijen uit elkaar houdt is de situatie in Catalonië. Daar hebben separatisten onlangs een meerderheid in het regionale parlement behaald en zijn naar eigen zeggen op weg naar onafhankelijkheid. De Socialisten willen meer lokale autonomie toestaan om het probleem op te lossen terwijl de conservatieven voet bij stuk willen houden en elke vorm van onafhankelijkheid blokkeren. De conservatieven hebben momenteel een meerderheid in de senaat en dreigen die te gebruiken tegen linkse pogingen om de grondwet te hervormen, wat een dergelijke wetgeving nodig zou hebben. Politieke commentators hebben ingeschat dat juist deze complicaties tussen de twee gevestigde partijen de kans vergroot dat er een links akkoord wordt gesloten.

Pablo Iglesias, de partijleider van Podemos heeft eerder al een voorstel gedaan aan de Socialisten om een regering te vormen, maar die zijn daar verder niet op ingegaan⁷. Een van de dingen die de Socialisten dwars zit is dat een linkse coalitie geen meerderheid zou hebben in het parlement zonder steun van een Catalaanse partij.  De Catalaanse partijen lobbyen voor onafhankelijkheid en dat is niet verenigbaar met het Socialistische standpunt dat er meer autonomie maar geen afscheiding moet komen. De positie van Catalonië lijkt dus een van de grote wegobstakels te zijn bij de coalitievorming in Spanje. Tenzij een partij voet bij stuk komt en bereid is grote concessies te doen, is de waarschijnlijkste situatie momenteel dat er in Mei nieuwe verkiezingen worden uitgeroepen.

Vooruit Socialisten!

De uitdaging waar de SP momenteel tegenover staat is het formuleren van een strijdbaar, offensief alternatief op de politieke en sociale orde in Nederland.  Dit houdt in dat er moet worden gekeken naar een mogelijkheid om de macht naar de mensen te brengen, het leger en de politie te decentraliseren en blijvende sociale instituten te creëren die er voor kunnen zorgen dat er een basis is gelegd voor het definitieve breken met het kapitalistische systeem. Daarvoor moeten we ook eerlijk tegen onszelf zijn en realistisch inschatten wat er uit een situatie te halen valt. De electorale successen in Spanje en Portugal getuigen van een ontevredenheid met de gevestigde orde  en het potentieel om een alternatief te bouwen. Voorwaardelijk is dan wel dat de mensen ook georganiseerd worden en er een politieke beweging op staat. Enkel electorale vooruitgang wint ons niet de klassenstrijd en de regering in Portugal is zeker geen voorbeeld waarnaar wij streven, zoals de SP het wel eens wilt doen overkomen. De situatie in Spanje vereist een afwachtende houding, voordat we de overwinning van Podemos uitroepen moeten we eerst maar eens kijken wat er uit de onderhandelingen komt. Het Catalaanse vraagstuk verdeelt de Spaanse politiek en dit heeft geleid tot moeizame onderhandelingen waarbij de sociaaldemocraten niet weten of ze zich bij de andere gevestigde partij moeten aansluiten of opkomend links. De mogelijkheid is reëel dat Podemos grote delen van haar programma gaat inleveren bij de onderhandelingen of dat er nieuwe verkiezingen komen waarin strategisch stemmen haar zetels gaat kosten. Dit alles betekent niet dat we pessimistisch moeten zijn, integendeel we hebben lang niet zo’n groot potentieel gezien, maar dat staat wel in zijn kinderschoenen en heeft een lange weg af te leggen voordat het ons tot een andere wereld leidt.