Vertaalde sprookjes

In dit stuk reageert Cornelis van Vliet op een vertaling van de website Grenzeloos.org.¹ Hierbij gaat hij in op de rol die de website via dit soort vertalingen speelt in het verspreiden van imperialistische illusies op links. Het artikel is specifiek een respons op “Hoe zit dat met de Donbas”, door Hanna Perekhoda, te vinden via deze link.

De oorlog in Oekraïne is een van de belangrijkste vraagstukken die nu speelt. Deze gebeurtenis heeft ervoor gezorgd dat de NAVO versterkt is en de militaire uitgaven in het Westen weer in de lift zijn geraakt. Zo wil Nederland voor de eerste keer in tijden weer de NAVO-norm van 2% halen met hun militair budget.² Tegelijkertijd zorgt de oorlog door het verstoren van het aanbod in energievoorzieningen en de bijbehorende sancties voor een flinke inflatiegolf. Ook komen er duizenden vluchtelingen naar West-Europa toe om het geweld te ontvluchten.  

Gezien het  belang van deze kwestie is het cruciaal om als (radicaal-)links een helder politiek standpunt op deze kwestie in te nemen. Een standpunt dat onze belangrijkste tegenstander, de heersende klasse in Europa, bestrijdt en van repliek voorziet. We moeten in deze oorlog een stellingname innemen die onafhankelijk staat van dat wat de heersende politici naar voren brengen, niet enkel omdat zij niet te vertrouwen zijn, maar ook omdat zij een rol spelen in het veroorzaken van oorlogen. Zonder die onafhankelijkheid zijn we als communisten enkel een uithangbord voor het bestaande; een doorgeefluik voor de heersende kapitalistische klasse.  

Met teleurstelling las ik dan ook een eerder artikel op de website van de linkse organisatie Grenzeloos in mijn zoektocht naar méér info over de Oekraïne-oorlog.³ Het artikel bespreekt de Donbas-regio in Oost-Oekraïne en hoe het imperialisme van liberale staten anders zou zijn dan dat van dictaturen. Dit stuk volgt naar mijn mening in een trend waar Grenzeloos, net als veel van de rest van links, achter de NAVO-visie op de oorlog in Oekraïne aanloopt. Naar mijn mening moeten we als socialisten daartegenover juist politieke analyses en standpunten formuleren die onze internationalistische principes vooropstellen.⁴ 

Met dat als uitgangspunt vind ik de rol van Grenzeloos, een organisatie die aan de lopende band stukken publiceert die het Westerse kamp in de oorlog legitimeren, erg schadelijk voor onze beweging en de belangen van de arbeidersklasse als geheel. Het is denk ik belangrijk deze standpunten te weerleggen, niet zozeer omdat Grenzeloos een gigantische organisatie of site is, maar vooral omdat zij het meest uitgewerkt de pro-imperialistische ideeën verwoorden die domineren op links. 

Daarnaast is er ook een tweede reden waarom ik me stoorde aan deze specifieke publicatie door Grenzeloos. Het artikel spreekt op een vrij bizarre manier over de verhouding tussen (Noord-)Ierland en Engeland, waarbij er vanuit laatstgenoemde geen sprake zou zijn van brute militaire onderdrukking. Gezien ik de Ierse strijd tegen Britse overheersing enorm heroïsch vind en deze zo teniet gedaan wordt is dit een tweede reden om in de pen te klimmen. 

De Donbas-regio in Oekraïne

Voordat ik in ga op mijn belangrijkste twistpunt met het artikel wil ik kort de kwestie van de Donbas-regio bespreken. Voor de minder ingelezen mensen onder ons; de Donbas-regio is een term die gebruikt wordt om het betwiste stuk grondgebied op de grens van Oekraïne en Rusland aan te duiden. Deze komt uitgebreid aan bod in het stuk en ik denk dat de auteur hierin voorbijgaat aan wat deze regio nou zo belangrijk maakt in het Oekraïne-conflict. Dit om de hete brij heen draaien is kenmerkend in teksten over Oekraïne op de website van Grenzeloos en in dit stuk in het bijzonder, waardoor de siteartikelen de dominante visie op de oorlog in het Westen enkel kracht bijzetten. 

Deze dominantie visie stelt dat Oekraïne één land is zonder al te veel culturele of politieke verschillen en er enkel door de inmenging van Rusland conflict is ontstaan. De Maidan-revolutie van 2014 is hierin enkel een slotstuk van een lange trend van toenadering tot het Westen en verdere democratisering, in gang gezet door het volk. Een dergelijke visie wordt in het artikel nergens weerlegd, terwijl één van onze belangrijkste taken als socialisten toch het ontkrachten van de Westerse, liberale propaganda moet zijn die dominant is in onze maatschappij. Laat ik daar dan een eerste aanzet toe doen rondom de kwestie van de Donbas-regio en het Oekraïneconflict.

De grensregio van de Donbas wordt gekenmerkt door een culturele en politieke eigenheid waarin het zich onderscheidt van de rest van het land. Hoewel Poetins claim dat deze regio door en door Russisch is zeker niet klopt, is er wel sprake van een cultureel vraagstuk. Dit uit zich op verschillende manieren. 

Om te beginnen zien we deze onderscheidendheid terug in de geschiedenis van de Donbas-regio, iets wat ook in het artikel zelf naar voren komt.⁵

De Donbas is de plek waar veel industrie zich concentreerde in het Sovjet-tijdperk en waar grote aantallen Russische arbeiders werden binnengehaald om deze op te bouwen. Door zijn geografische positie is de regio altijd hecht verbonden geweest met Rusland en onderscheidde het zich van de rest van Oekraïne. Een onderscheidendheid die bijvoorbeeld naar voren kwam in het uitroepen van de Donetsk-Krivoy Sovjetrepubliek ten tijde van de Russische revolutie.Door de sterke Russische invloed zien mensen in deze regio hun culturele identiteit anders als de Oekraïense burgers in de rest van het land. De meerderheid van dit gebied spreekt bijvoorbeeld Russisch en een grote minderheid definieert zichzelf ook als etnisch Russisch. 

Tegelijkertijd is er een politieke kloof met de rest van het land. Dit zien we bijvoorbeeld terug in de verschillende verkiezingen die er de afgelopen decennia zijn geweest. De voorkeur van de Donbas-regio was hierin vaak duidelijk en ging uit naar pro-Russische kandidaten die de banden met Rusland wilden versterken. Voor de pro-Russische partij “de Partij van de Regio’s” en de Oekraïense Communistische Partij bleek de Donbas-regio een belangrijke electorale steunpilaar. 

Deze politieke onderscheidendheid zien we ook terug in opiniepeilingen over de pro-Europese Maidan protesten in 2014, waarbij het Oosten van Oekraïne en in het bijzonder de Donbas-regio zich veel minder identificeerden met de protestbeweging. Deze kreeg hier dan ook nauwelijks voet aan de grond en werd in deze gebieden al snel als bedreiging gezien. 

We kunnen zo concluderen dat er wel degelijk een noemenswaardig onderscheid te maken valt tussen de Donbas-regio en de rest van Oekraïne. Een dergelijk cultureel, politiek en historisch onderscheid brengt op zichzelf ook weer het vraagstuk van autonomie en zelfbeschikking met zich mee om recht te doen aan die verschillen in één land. Alhoewel Grenzeloos graag op de bres springt om koste wat kost de zelfbeschikking van Oekraïne als natie te verdedigen, wordt er in hun gehele vertaalde artikel geen seconde aandacht besteed aan eenzelfde kwestie in de Donbas. 

Sinds de staatsgreep van 2014 is het oosten van Oekraïne namelijk verder in de verdrukking geraakt. Na de machtsovername door een pro-Europese president werden er wetten ingevoerd die de culturele rechten van minderheden in het oosten inperkten en kwam er in 2021 een partijverbod voor de partij die de meer Russischgezinde delen van de bevolking vertegenwoordigde. Tegelijkertijd kwam er een extreemrechtse golf op gang die de heersende politiek in bedwang hield en dat nog steeds doet. Deze extreemrechtse krachten wijzen elke vorm van zelfbeschikking voor de Donbas af als een ondermijning van de eenheid van het land.⁶

De tegenstellingen tussen het Oosten en het Westen van Oekraïne spelen zeker een rol in het ontstaan van het huidige conflict. Die rol is weliswaar ondergeschikt aan andere factoren, zoals geopolitieke en/of economische, maar is toch zeker aanwezig. Dit conflict was tot de inval van Rusland meer te duiden als een burgeroorlog waar verschillende grootmachten tegen de belangen van de gehele bevolking in hun invloedssfeer proberen uit te breiden. Door dit element in het artikel te negeren versterkt Grenzeloos enkel het Oekraïense nationalisme en het idee dat de Donbas regio een “onverdeeld” deel zou moeten zijn van die natiestaat.

Hierbij wil ik geenszins zeggen dat de Russische inval terecht is of dat de Russen een legitieme culturele claim op Oekraïne hebben. Ik denk enkel dat het publiceren van een stuk over de Donbas wat geen enkele van deze eerdere aspecten benoemd de boel belazert en onze klasse-vijanden zowel hier als in Oekraïne enkel in de kaart speelt, gezien die hun land als één nationale eenheid willen presenteren. 

Is een democratisch imperialisme mogelijk?

Het onderdeel van het artikel waar ik met deze respons primair mijn pijlen op wil richten is echter het deel waar niet enkel het gehele Ierse volk, maar bovenal de marxistische visie op de staat uit het raam worden gegooid. Om dit te illustreren zal ik de betreffende passages in zijn geheel citeren:

“Er kunnen veel vergelijkingen worden gemaakt [tussen de Donbas en] andere imperiale situaties. De eerste die ik in gedachten heb is die tussen de relatie Oekraïne-Rusland en Ierland-Groot-Brittannië. Groot-Brittannië is een voormalige imperiale macht, met een koloniaal verleden zoals Frankrijk of Rusland. Analogieën zijn nooit helemaal accuraat, en er zijn natuurlijk aanzienlijke verschillen tussen de Noord-Ierse unionisten en de pro-Russische Donbas, maar ik denk dat het algemene patroon van deze relaties goed vergelijkbaar is. Zowel Noord-Ierland als de Donbas waren regio’s met zware industrie binnen een grotendeels agrarisch gebied, en cultureel en taalkundig verschillend. Zowel in Noord-Ierland als in de Donbas diende de economische dynamiek de metropool en niet de rest van het grondgebied, dat een imperiale periferie bleef.

Het grote verschil is het belang van de instellingen. Aan de ene kant hebben we een relatief democratisch Brits systeem, met haar checks and balances, een scheiding der machten, waardoor Groot-Brittannië destijds niet kon overgaan tot volledige en uitgebreide onderdrukking in heel Ierland, of een willekeurige oorlog tegen de burgerbevolking kon beginnen. In Rusland hebben we een maffiose clan die de macht heeft gegrepen en de helft van het Europese continent gegijzeld houdt. Waar geen minimale democratische controle is spelen de overtuigingen, identiteiten, ideeën en passies van de politieke leiders een onevenredige rol. De passies van de Britse leiders speelden niet zo’n belangrijke rol in hun politiek.”⁷

De politieke aannames die we hieruit kunnen afleiden zijn de volgende: 

• Het imperialisme van liberaal-democratische staten is minder gewelddadig en onderdrukkend dan dat van dictaturen. 
• De verhouding tussen het Verenigd Koninkrijk en Ierland is een voorbeeld van imperialisme zonder grootschalige onderdrukking. 
• Liberale staten zijn min of meer democratisch en hun heersers kunnen minder handelen naar hun eigen grillen. 

Deze aannames, die ook overal in het geldende kapitalistische narratief te vinden zijn, lijken voor sommigen op het eerste gezicht overtuigend. Dit komt mede doordat, net als in veel andere teksten op de site van Grenzeloos, de uitgangspunten met een moreel verheven en bombastische toon worden verdedigd. 

Wie vervolgens naar de praktijk gaat kijken ziet iets totaal anders. Om te beginnen met de aanname dat een liberaal-democratische staat een minder bruut imperialistisch regime zou uitoefenen. Het artikel geeft niet echt een duidelijke definitie van wat men onder “liberaal-democratisch” verstaat maar geeft wel wat hints. Er wordt gedoeld op dingen als de scheiding der machten, een verkozen parlement en de afwezigheid van een eenpartijstaat of een machtige dictator. 

Het idee dat een staat met deze kenmerken zich minder bruut zal opstellen zien wij niet alleen terug in het artikel waar ik mij op richt maar ook in de uitingen van kapitalistische academici en politici. Kijk bijvoorbeeld naar de “wetenschappelijke” theorie van de democratische vrede, zoals verdedigd door liberale academici,⁸ die stelt dat dat landen met een liberaal-democratisch systeem minder snel overgaan tot oorlog. 

Een ander voorbeeld zijn de uitingen van Westerse politici inzake de Oekraïne-oorlog, waarbij het “democratische” en (dus) “vreedzame” Westen wordt afgezet tegenover het agressieve, dictatoriale Rusland.⁹

Hoe verhouden deze theorieën en de onderliggende aanname dat liberale staten vredelievender en menselijker zouden zijn, zich tot de realiteit? Laten we daarvoor eerst kijken naar de Nederlandse overheid. Onze overheid kent weliswaar sinds de grondwet van 1848 een liberaal-democratisch staatsbestel, maar heeft brute militaire onderdrukking in de praktijk niet geschuwd. 

Toen Indonesië de onafhankelijkheid verklaarde in 1945 besloot de liberaal-democratische Nederlandse regering, onder leiding van de sociaaldemocraat Drees, een genocidale oorlog op poten te zetten. Honderdduizenden Indonesiërs werden uitgemoord om het Nederlandse staatsbelang te dienen. De oppositie en media in Nederland werden gelijkgeschakeld, zonder dat het liberaal-democratische staatsbestel ontmanteld hoefde te worden. 

Naast Indonesië zijn er genoeg andere voorbeelden te noemen. Denk bijvoorbeeld aan de Amerikaanse invasies van Vietnam, Irak en Afghanistan. Of casussen zoals de Franse koloniale oorlogen en de permanente oorlog van Israël tegen haar buurlanden. De kern van al deze conflicten is hetzelfde: liberaal-democratische staten zijn net zo goed als dictaturen in staat tot bruut militair geweld, invasies en onderdrukking. Het is erg kwalijk om, zeker als socialist die in het imperialistische Westen woont, hier een standpunt over in te nemen dat deze misdaden relativeert. 

Het Engelse kolonialisme in Ierland

Naast de algemene claims die het artikel maakt wordt er ook verwezen naar een specifiek voorbeeld om de aannames te onderbouwen. Dit is de verhouding tussen (Noord-)Ierland en Engeland. Als we de schrijver mogen geloven dan is er in deze verhouding geen sprake geweest van “brute militaire onderdrukking”; een knap staaltje geschiedvervalsing. De geschiedenis van de verhouding tussen (Noord-)Ierland en Engeland is er immers één van aanhoudende militaire inmenging, excessen en koloniale onderdrukking.¹⁰

Het Ierse eiland werd in 1649 veroverd door het parlementaire regime onder leiding van Cromwell, die met bruut geweld het eiland onderwierp als Engelse kolonie. Deze koloniale verhouding is tot op de dag van vandaag in stand gehouden met verschillende machtsmiddelen, waaronder verdeel-en-heerspolitiek, politieke en economische beïnvloeding maar vooral ook veel directe militaire onderdrukking. 

Toen in 1918 de nationalistische partij Sinn Féin veel zetels won bij de Engelse verkiezingen en er een Iers parlement werd gevormd, besloot Engeland over te gaan tot militaire interventie. Er werd een terreurcampagne gestart tegen de Ierse bevolking en haar vertegenwoordigers met als doel het verzet vanuit Sinn Féin en de recent gevormde IRA te breken. Duizenden anti-Ierse vrijwilligers, ook wel de “black and tans” genoemd als verwijzing naar de kleuren van hun uniformen, voerden in opdracht van de Britten een brute onderdrukkingscampagne uit. 

De Ierse bevolking bleef heldhaftig verzet bieden. Opgepakte Sinn Féin-politici hongerden zichzelf liever dood dan dat ze Britse gevangenisstraffen uitzaten, terwijl de steun en macht van het illegale Ierse parlement alsmaar groeide. Dit bleek echter niet genoeg om de militaire dreiging en inmenging van de Britten geheel te breken. Bij het sluiten van een vredesverdrag met de Engelsen in 1921 mobiliseerde de Engelse premier het leger om een militaire invasie van Ierland voor te bereiden, mocht de Sinn Féin-afvaardiging niet akkoord gaan met de opdeling van het land in een zuidelijk, “onafhankelijk” Ierland en een Noord-Ierse Britse kolonie. 

Juist deze opdeling zou een precedent scheppen voor verdere Britse inmenging, met veel onderdrukking tot gevolg. Noord-Ierland werd als Britse kolonie omgevormd tot een de facto apartheidsstaat onder leiding van protestanten trouw aan de Britten, waar de arbeidersbeweging en katholieken moesten vrezen voor hun bestaansrecht. De heersende pro-Britse regering en gelieerde milities werden bewapend door de Britten en kregen volledige militaire steun om anti-katholieke zuiveringen uit te voeren en politieke tegenstanders uit de weg te ruimen. 

Toen in 1972 het geweld van de heersende klasse in Noord-Ierland tot een kookpunt kwam besloten de Britten direct militair te interveniëren. Er kwamen wetten die politieke en organisatorische vrijheden nog verder inperkten, IRA-doelwitten werden bestookt en er was sprake van vele militaire excessen tegen de burgerbevolking. 

Hoe moeten wij deze verschillende militaire ingrepen anders verklaren dan als vorm van brute, militaire onderdrukking? Er is geen enkel bewijs dat de Britten in deze casus gebruik maken van een minder intense vorm van militaire inmenging. Een volledige militaire invasie is er wellicht nooit van gekomen, maar dat is meer vanwege de Britse overmacht dan onmacht, en de mogelijkheid om Noord-Ierse proxykrachten in te zetten. Dat heeft geenszins te maken met het “democratische” karakter van de Britse staat, en ook zagen we dat in 1921 de Britten niet terugdeinsden om een serieuze militaire invasie op de tafel te leggen, vergelijkbaar met hoe de Russen die nu uitvoeren. 

Een marxistische visie op de staat

De aannames van de artikelschrijver lijken naast historisch incorrect ook een zeer naïef beeld op de staat te weergeven. De auteur laat zich foppen door de officiële ideologische basis waarop staten in het Westen zich baseren. Dit is er één van “tolerantie”, “democratie”, “vrijheid” en “macht voor het volk”. Hiermee proberen deze staten zichzelf als fundamenteel anders af te schilderen als staten zoals een China of een Rusland, waar sprake is van een meer autoritair systeem. 

Als marxisten, en socialisten in het algemeen, moeten we denk ik juist naar de klassevorm van een staat kijken. Het gaat niet om wat de dominante communicatiekanalen in onze maatschappij (scholen, media, politici etc.) ons voor sprookjesverhalen vertellen over de staat, maar hoe die staat in de praktijk functioneert en welke belangen er worden gediend. De sleutel zit hem juist in het feit dat de heersende ideologie niet overeenkomt met de daadwerkelijke vorm van de staat. In de praktijk zien we in liberale democratieën immers geen vrijheid voor iedereen, maar vooral veel vrijheid voor een specifieke groep bezitters. Er is sprake van een “rechtsstaat” met op papier gelijke rechten, maar in de realiteit is er sprake van klassenjustitie.  

De burgerlijke, liberale “democratie” is nooit een echte “democratie” geweest, en kent enkel wat democratische verworvenheden als gevolg van een strijd door het volk van onderop. Wat uiteindelijk bepalend is voor het karakter van moderne liberale staten zijn niet deze democratische verworvenheden, maar een systeem zo opgebouwd dat bureaucraten, in dienst van het kapitaal, disproportioneel veel macht kunnen uitoefenen. 

Om dan te stellen, zoals de auteur van het Grenzeloos-artikel doet, dat liberaal-democratische heersers minder “grillig” zouden zijn en meer weloverwogen besluiten maken, gaat geheel voorbij aan het karakter van deze staten. Bij onze regeringen is besluitvorming die regelrecht tegen de belangen van de bevolking of elk democratisch principe ingaat aan de orde van de dag. Niet democratische redelijkheid regeert, maar juist de belangen van het kapitaal. 

Laten we geen illusies hebben in het idee dat de Ruttes, Meloni’s of Bidens van deze wereld redelijker zijn dan types als Vladimir Putin of Xi Jinping. Allen behoren toe aan een heersende klasse die wellicht in presentatie anders overkomt, maar in vorm dezelfde belangen dient. Belangen die diametraal tegenover die van de arbeidersklasse en de communistische beweging staan. 

Conclusie

De politieke visie die Grenzeloos regulier vertaalt naar hun website is er één die voor mij in strijd is met alles waar een marxist voor zou moeten staan. Niet alleen de oppositie tegen het Westerse militarisme wordt aan de lopende band uit het raam gegooid, maar ook de geschiedenis wordt verdraaid om de eigen sociaal-imperialistische leugens kracht bij te zetten. 

Wil de site geen uithangbord blijven voor de mening van de heersende klasse over de Oekraïne-oorlog, dan zou de redactie meer aandacht moeten besteden aan het publiceren van daadwerkelijk anti-imperialistische analyses en bij zichzelf te rade moeten gaan wat het toe wil voegen aan het radicaal-linkse spectrum. Ik nodig elk redactielid van hen vooral uit om op dit artikel en mijn eerdere stuk te reageren en zie verdere kritische reacties tegemoet. Enkel discussie op het scherpst van de snede kan zorgen voor een juiste socialistische visie op de huidige oorlog, één die ik momenteel nog steeds het best gereflecteerd zie in het originele statement van CP hierover.¹¹

Het Communistisch Platform verschaft kameraden uit alle hoeken van de socialistische beweging de mogelijkheid van communisme.nu gebruik te maken om discussie te voeren. Tenzij anders vermeld zijn gepubliceerde artikelen en brieven daarom niet per se representatief voor de opvattingen van het Communistisch Platform.