Wapengekletter rondom Oekraïne

In deze publicatie gaat Cornelis van Vliet in op de recente controverse over de Oekraïne-oorlog en het statement van het Communistisch Platform hierover. Een revolutionaire analyse van deze crisis brengt ons volgens hem juist in directe oppositie tegen de politiek van militaire escalatie die het Westen momenteel voert. 

De vorige publicatie op deze site heeft flink wat controverse gecreeërd, zowel in informele kringen als op openbare sociale mediakanalen.¹ Het schijnt zelfs dat de inhoud besproken is in het bestuur van de Socialisten, waar het artikel voor frictie zorgt tussen verschillende bestuursleden. 

De publicatie betreft een statement door het bestuur van ons Communistisch Platform (CP) over de oorlog in Oekraïne, opgesteld samen met het bestuur van onze geestverwanten in het Verenigd Koninkrijk, de Communist Party Great Britain, (CPGB).² De specifieke passage die de meeste controverse oproept is die over delen van links die NAVO-wapenleveranties aan Oekraïne steunen of in algemene zin een “pro-Oekraïne” houding aannemen in deze oorlog.  

In Nederland vallen er verschillende groepen of partijen onder deze noemer, waaronder Grenzeloos, GroenLinks, de SP en de PvdA.³  Deze groepen/partijen worden in het statement gekarakteriseerd als verraders en onderkruipers (een term die normaliter voor stakingsbrekers wordt gebruikt). Gezien een groep als Grenzeloos betrokken is bij de Socialisten en een bestuurslid heeft in de landelijke organisatie is het statement ook impliciet een aanval op de politiek van mensen waar we als CP mee samenwerken. 

Met dit artikel wil ik reageren op deze controverse en enige politieke helderheid scheppen. Hierbij lever ik kritiek op ons eigen statement, maar leg ik vooral uit waarom (radicaal-)linkse mensen een fout begaan wanneer zij grootschalige militaire en politieke steun aan Oekraïne goedpraten. 

Het is naar mijn mening belangrijk om controverses als deze aan te grijpen om onze politiek als CP te verhelderen en socialistische politiek in het algemeen aan te scherpen. Juist door openbare discussie komen we verder met onze ideeën en kunnen we helder krijgen wat een goede politieke insteek is met betrekking tot de Oekraïne-oorlog. Dit is momenteel één van de belangrijkste actuele politieke thema’s en is iets waar we als beweging niet omheen kunnen, zeker aangezien deze crisis vele internationale veranderingen in gang zet en constant aandacht krijgt in de media. 

Door zowel het statement van CP als de posities van pro-oorlog socialisten in dit artikel tegen het licht te houden wil ik een bijdrage leveren aan een beter begrip van de Oekraïne-oorlog. Hierbij begin ik met een kritische analyse van ons eigen statement, wat op 2 februari op onze site werd gepubliceerd.

Politieke toondoofheid

Om te beginnen wil ik benadrukken dat ik mij kan vinden in de grote lijnen van het statement. Socialisten die zich door mooie praatjes over “vrede” en “zelfbeschikking” politiek laten meeslepen door wat in feite pro-NAVO, pro-oorlog standpunten zijn, moeten daarom worden veroordeeld. Waarom deze posities zo problematisch zijn ga ik later in dit artikel op in, maar ik wil wel extra benadrukken dat ik dus weinig politieke bezwaren bij de analyse in het statement heb. Waar ik mij vooral aan stoor is de manier hoe onze politiek naar tekst is vertaald in het stuk. 

Het statement neemt de vorm aan van korte puntsgewijze stellingen die verder niet echt onderbouwd worden. Ook verwijst het niet direct naar de Nederlandse politieke context door bijvoorbeeld op te sommen welke Nederlandse (linkse) organisaties zich schuldig maken aan foute standpunten rondom de oorlog. Deze vaagheid is wellicht niet erg voor de CPGB, die in hun blad de Weekly Worker al veelvuldig heeft geschreven over de oorlog in Oekraïne, maar voor ons publiek is het hierdoor te onduidelijk.⁴

Voor Nederlandse lezers mist er in ons statement de broodnodige context en duiding. Hoezo vinden wij eigenlijk de Oekraïne-oorlog zo’n splijtend vraagstuk dat wij bereid zijn mensen op links te karakteriseren als verraders? Een dergelijke politieke aanval raakt alleen zijn doel wanneer het ondersteund wordt met een onderbouwing van de gegeven stellingen en een analyse van de kwestie Oekraïne. Wat nu dreigt te gebeuren is dat een statement als deze enkel verdere onduidelijkheid schept, terwijl de organisatie weinig interesse lijkt te hebben om anderen te overtuigen, omdat het lijkt te zijn geschreven voor de eigen bühne. De discussie gaat hierdoor niet meer over de inhoud maar puur over de gekozen scherpe toon. 

Daarnaast is de gekozen tekst van het CP statement kwetsbaar voor de (zeer begrijpelijke) kritiek dat het CP-bestuur slaafse volgelingen zijn van onze Britse geestverwanten. De tekst kent veel anglicismes en is praktisch een fotokopie van een eerder door een ledenvergadering van de CPGB aangenomen resolutie.⁵ Hierdoor leest het niet als een statement dat voortkomt uit de kennis en kunde van CP-leden maar simpelweg een reproductie van wat de CPGB voor ons heeft voorgekookt. 

Het Nederlandse publiek waar wij ons op richten mist zo niet alleen een onderbouwing voor de stevige claims die we maken, maar herkent ook al snel een ondergeschikte houding jegens de CPGB in de tekst. Gek genoeg leidt het statement hierdoor juist aan het probleem waar zowel CP als CPGB andere organisaties van beschuldigen; het creëren van scheve internationale samenwerkingsverbanden. 

Veel revolutionaire groepen roepen zich al snel uit tot de nieuwe “internationale”, waarbij in de praktijk één dominante organisatie de lakens uitdeelt en andere secties de politieke les leest zonder kennis te hebben van de lokale context. Een statement met de CPGB, vol anglicismes en zonder bijbehorende onderbouwing, lijkt hier een zoveelste droevige illustratie van te zijn. 

We kunnen het bestuur van CP niet verwijten dat ze met dit statement de verkeerde politiek rondom Oekraïne naar voren brengen, maar wel dat ze dit doen met een flinke dosis politieke toondoofheid. Zo omgaan met polariserende statements is niet alleen een teken van luiheid maar ook schadelijk voor het niveau van discussie binnen de beweging. De manier waarop het statement geschreven is mist ook volledig zijn doel, namelijk de politieke positie van groepen als de SP en Grenzeloos te corrigeren of verzwakken. We maken ze het zo immers erg makkelijk om de politieke inhoud negeren en puur te klagen over de toon. 

Deze kameraden die zich hebben laten misleiden door de morele chantage vanuit onze heersende klasse rondom Oekraïne verdienen serieuze repliek. Dit statement doet dat echter niet of nauwelijks. Zelf zou ik ook niet de focus leggen op personen (verraders, onderkruipers) maar eerder op de concrete politieke meningsverschillen; een “verraderlijke” of “opportunistische” politiek tegenover een marxistische visie. 

Socialisten die wapenleveranties aan Oekraïne en sancties tegen Rusland steunen verraden namelijk wel degelijk de internationalistische principes die zo belangrijk zijn voor de socialistische beweging. Om dit argument te onderbouwen zal ik nu concreet ingaan op deze kwestie en de problemen met deze positie. 

Bestaand links en de kwestie Oekraïne

Als we kijken naar linkse parlementaire partijen en hun standpunten met betrekking tot de Oekraïne-oorlog kunnen we concluderen dat zij met uitzondering van BIJ1 een positie hebben ingenomen van steun aan de oorlogspolitiek van het Westen.⁶ Die politiek betreft grootschalige wapenleveranties aan Oekraïne en het isoleren van Rusland via draconische sancties die als doel hebben de Russische economie in te laten storten. 

Buiten het parlement nemen de meeste radicaal-linkse organisaties een anti-oorlog standpunt in die militaire escalatie verwerpt. Dat zijn niet enkel ons eigen CP, maar ook bijvoorbeeld de Nieuwe Communistische Partij van Nederland en Revolutie (IMT).⁷ De Internationale Socialisten draait om de kwestie van wapenleveranties heen, vermoedelijk met als doel geen gezeik te veroorzaken tussen hun organisatie en de bredere activistische kring waarin ze actief zijn. Recentelijk publiceerden ze een stuk op hun site dat expliciet vredesonderhandelingen als “pro-Poetin” afdoet.⁸

De duidelijkste radicaal-linkse verdedigers van een meer pro-oorlog politiek zijn te vinden op de website van de organisatie Grenzeloos.⁹ Zij zijn een overblijfsel van de Socialistische Arbeiderspartij (SAP), een trotskistische partij die actief was in de jaren ’80 en ’90 maar zichzelf uiteindelijk zou opheffen in het netwerk Grenzeloos in 2004. We moeten de invloed van deze marginale groepering niet overschatten, maar het is het waard om te benoemen dat een lid van Grenzeloos plaatsneemt in het bestuur van de Socialisten en leden van de organisatie ook actief zijn in de bredere (socialistische) beweging. Daarnaast heeft hun website een groot bereik onder linkse activisten en hun artikelen worden door een breder publiek gelezen. 

Als organisatie is Grenzeloos wellicht klein, maar de ideeën op hun website over Oekraïne zijn representatief voor een grotere groep opportunisten op links. Het is dus relevant specifiek hen aan te vallen op hun pro-Oekraïne standpunt en de energie die ze steken in het circuleren van pro-Oekraïne ideeën op links, aangezien dit een toonbeeld is voor een breder fenomeen. 

Als we puur kijken naar wat de organisatie zelf bepleit kunnen we zien dat zij grootschalige wapenleveranties aan Oekraïne verdedigen, zich uitspreken voor sancties (op de Russische elite) en het Oekraïense verzet “in al haar vormen” steunen. Ook benoemen ze dat ze hun actieve oppositie tegen oorlogspolitiek en militaire bondgenootschappen pas weer hervatten wanneer deze oorlog over is. Deze posities komen voor in de statements van hun internationale samenwerkingsverband en die gepubliceerd door hun eigen organisatie.¹⁰ Andere stukken op de site gaan nog veel verder dan de officiële positie van Grenzeloos. Artikelen die zij met hun redactie vertalen zijn niet per se representatief voor de positie van de gehele organisatie maar tonen wel steun voor de posities uiteengezet in die artikelen, gezien er moeite wordt gedaan deze leesbaar te maken voor een Nederlands publiek. 

Deze stukken worden gekenmerkt door een agressieve veroordeling van linkse mensen die niet solidair genoeg zouden zijn met de Oekraïense strijd en een verwerping van alle vormen van vredesonderhandelingen.¹¹ Ook wordt kritiek op de Oekraïense strijd afgedaan als pro-Russische propaganda. Een artikel vertaald door de Grenzeloosredactie gaat zelfs zo ver om Zelensky te vergelijken met een anti-imperialistische verzetsheld als Ho Chi Minh, aangezien beiden volgens de auteur de arbeidersklasse naar een bevrijdende overwinning zouden leiden.¹² 

Grenzeloos mag dan geen grote speler op links zijn, maar ideeën die op hun site gepubliceerd worden hebben wel een breder bereik.¹³ Tegelijkertijd is het één van de weinige plekken waar linkse pleidooien voor een pro-Oekraïense oorlogspolitiek daadwerkelijk opgeschreven worden. Partijen als de SP verzaken het al helemaal om een serieuze analyse van de Oekraïne-oorlog te maken en gaan hier in hun publicaties nauwelijks dieper op in, terwijl ze in de kamer wel meestemmen met beleid wat meegaat met Westerse oorlogsbelangen. 

Op het eerste gezicht lijken linkse pleidooien om Oekraïne vergaand militair en politiek te steunen sympathiek. Het Oekraïense leger verzet zich tegen een onrechtvaardige inval die gepaard gaat met de grootschalige schending van mensenrechten en massale vernietiging. Dat ik in dit artikel vooral inga op de oppositie die Westerse socialisten naar mijn mening moeten organiseren tegen hun eigen overheden doet het soms lijken alsof ik voorbij ga aan deze brutaliteit. Het is belangrijk dit aspect wel degelijk te benadrukken, alhoewel ik denk dat de belangrijkste taak van socialisten juist is onze eigen heersende elites te bestrijden en te ondermijnen, in plaats van onze pijlen te richten op Rusland. 

Dat je als socialist sympathie voelt voor het verzet tegen de Russische legers is zeker begrijpelijk, maar ik denk dat er belangrijkere factoren spelen dan enkel het recht op nationale zelfbeschikking. Om hier helderheid over te scheppen moeten we denk ik een blik terug werpen op de reden waarom wij als socialistische beweging überhaupt ter aarde zijn en wat voor revolutionaire principes wij als uitgangspunt nemen. 

Revolutionairen en militaire kwesties

Als revolutionaire socialisten strijden wij voor meer dan enkel economische emancipatie. Ons doel is de bevrijding van de gehele mensheid op alle mogelijke vlakken. We streven naar de afschaffing van alle militaire bureaucratieën en de ontmanteling van imperialistische bondgenootschappen. Deze instituten moeten vervangen worden met de algehele bewapening van alle volkeren en een socialistische wereldfederatie. 

Zolang dit einddoel niet gerealiseerd is strijden we voor het inperken van (de macht van) de wapenindustrie en het leger. We verzetten ons tegen de machtspolitiek van alle imperialistische blokken, in het bijzonder degen waar onze eigen staat een onderdeel van is. Onder arbeiders en de bredere linkse beweging verspreiden we tegelijkertijd anti-militaristische ideeën die de steun voor de heersende orde ondermijnen en onze alternatieven en de positie van de arbeidersklasse versterken. De inspiratiebron voor dit soort uitgangspunten gaat ver terug, zo ver als bijvoorbeeld het manifest van Bazel uit 1912, opgesteld door de Tweede Internationale.¹⁴

Als het aankomt op welke standpunten we innemen moet dit logisch voortvloeien uit deze principes die we zo belangrijk vinden. De dingen waar wij ons politiek voor inzetten moeten de doelen die wij willen bereiken dichterbij brengen en de (internationale) arbeidersklasse onderwijzen en versterken. Ook moeten onze eisen waar mogelijk een bijdrage leveren aan het ondermijnen van de bestaande orde en het versterken van ons alternatief daarop. Van groot belang is dat onze stellingnames al helemaal niet de positie van onze heersende klasse versterken en onze politieke vijanden in de kaart spelen. 

Wanneer we eisen als het steunen van wapenleveranties aan Oekraïne en het uitbreiden van sancties op Rusland vanuit dit perspectief analyseren wordt al snel duidelijk dat we onze doelen zo eerder ondermijnen dan versterken. Het leveren van immense aantallen wapens aan Oekraïne en het proberen te vernietigen van de Russische economie via sancties versterkt immers vooral nationalisme, het verlengt een kapitalistische oorlog, en het draagt bij aan inflatie die het leven voor bijna alle arbeiders duurder maakt, terwijl de sancties Poetins positie zeker op korte termijn vooral hebben versterkt, en de Russische staat (en olie- en gasmaatschappijen elders) sterk heeft verrijkt. Tegelijkertijd gaat deze vloedgolf van wapens samen met de grootschalige versterking van de NAVO en het militaire establishment. Onze elite schreeuwt al om meer wapens en sancties, dus wat pro-oorlog socialisten met deze eisen doen is enkel deze bestaande roep voorzien van een grotere megafoon. 

Wat partijen, groepen of individuen die zich inzetten voor deze eisen in de praktijk doen is zichzelf tot loopjongens maken van het Westerse imperialisme, vertegenwoordigd door politici als Rutte, Biden, Von der Leyen en Scholz. Het pleiten voor wapenleveranties en sancties zorgt in deze context enkel voor een versterking van het Westerse imperialistische blok en onze eigen overheden, en draagt op generlei wijze bij aan de macht van de arbeidersklasse. Zo’n strategie biedt geen weg uit de oorlog maar heeft enkel als resultaat de positie van het NAVO-establishment verder te verstevigen. 

Socialisten die hierin meegaan maken hun revolutionaire politiek ondergeschikt aan morele chantage over Oekraïne (“de arme Oekraïners hebben toch onze steun nodig/we moeten toch iets doen!”) en kiezen een kleiner kwaad boven een principiële houding tegen de oorlog. Dit maakt hun de facto tot politieke volgelingen van onze Westerse heersers, iets wat in het statement van CP “sociaal-imperialisme” wordt genoemd. Hiermee doelen we op socialisten die sympathieke sociale motivaties (het recht op zelfbeschikking, democratie enz.) misbruiken om steun aan imperialistische politiek te rechtvaardigen.¹⁵

Uiteraard kunnen we prima maatregelen bepleiten die tot gevolg hebben dat ze de Russische oorlogsmachine verzwakken, zoals het terugdringen van de afhankelijkheid van gas en het aanpakken van constructies die (Russische) oligarchen ten goede komen. Dergelijke maatregelen werden eerder op deze site verdedigd door Juan Lovera in een stuk over de Oekraïne-oorlog en lijken mij in tegenstelling tot wapenleveranties of sancties niet in strijd met onze revolutionaire uitgangspunten.¹⁶

Ook betekent het hebben van een revolutionair perspectief op imperialistische oorlogen niet dat we altijd direct het tegenovergestelde moeten bepleiten van onze heersende klasse. Het formuleren van de geschikte eisen vereist altijd een marxistische analyse van de specifieke (oorlogs)context. Zo waren er historisch gezien oorlogen waar de eis van wapenleveranties zeker terecht was geweest, zoals de Spaanse Burgeroorlog of de Vietnamoorlog. 

Het hebben van een defaitistische houding, waarbij je het verlies van je eigen militaire kamp nastreeft, is geen universeel toepasbaar dogma. Je moet bijvoorbeeld wel gek zijn geweest om in de Tweede Wereldoorlog te pleiten voor een defaitistische houding ten opzichte van de Sovjet-Unie die een overlevingsstrijd tegen de Nazi’s voerden. 

Als we echter kijken naar de context van de Oekraïne-oorlog is er zeker geen sprake van een “progressieve” oorlog. De inval van Oekraïne is een verschrikking maar dit is niet de belangrijkste factor om mee te nemen in onze analyse. Het recht op zelfbeschikking verdedigen is net zo goed als defaitisme geen dogma wat te allen tijde voorrang moet krijgen en is het voor marxisten ook nooit geweest. 

Om te zien waar de pro-oorlog socialisten en hun redeneringen de fout ingaan moeten we dieper ingaan op de context van de oorlog in Oekraïne en welke andere factoren dan de strijd voor zelfbeschikking meewegen. 

Het grotere plaatje

Willen we deze oorlog begrijpen moeten we het conflict zien in het verlengde van het Westerse en in het bijzonder Amerikaanse streven naar wereldheerschappij. De theoretische handvatten om hier grip op te krijgen zijn al lang aanwezig in onze beweging. Eén van de belangrijkste denkers die Vladimir Lenin inspireerde in zijn geschriften over het imperialisme was Carl von Clausewitz.¹⁷

Deze Pruisische militaire generaal stelde in zijn werken dat oorlog de voortzetting was van politiek met andere middelen. Voor Clausewitz en Lenin moest men om een oorlog te begrijpen breder kijken dan enkel naar wie er technisch gezien als eerste had aangevallen. Een marxist moet een studie maken van welke politieke stappen er vooraf gingen aan de oorlog, aangezien dat de werkelijke oorzaken van de oorlog kan verhelderen. 

Staten voeren volgens deze theoretische invalshoek oorlog wanneer zij doelen niet meer via diplomatieke, politieke wegen kunnen bereiken. Oorlogen worden zo nooit gevoerd los van een bredere politieke en historische achtergrond en deze moet in beschouwing worden genomen willen we een oorlog begrijpen en onze houding er tegenover bepalen. 

Een goed voorbeeld is de oorlog tussen Frankrijk en Pruisen van 1870, waar Frankrijk besloot om de Duitse staten aan te vallen om hun positie in Europa te versterken. Technisch gezien was Frankrijk hier de agressor, maar historisch onderzoek laat zien dat Pruisen onder leiding van Bismarck actief aanstuurde op deze oorlog en alles op alles zette om Frankrijk tot een oorlogsverklaring te verleiden.¹⁸ Juist de Duitse kant had de touwtjes in handen en zou na een overwinning dit conflict gebruiken om de eenwording van Duitsland te realiseren. De oorlog was zo in de praktijk van Duitse maak, terwijl het een Frans startschot had. 

In de tijd van deze oorlog zorgde dit voor flinke controverses onder socialisten. Wilhelm Liebknecht, de bekende Duitse revolutionair, vond zichzelf in een positie van volledige politieke isolatie toen hij als één van de weinige prominente Duitse socialisten in verzet kwam tegen de oorlog en tegen Duitse oorlogsbudgetten stemde. Karl Marx en Friedrich Engels verdedigden juist het idee dat de Pruisische overwinning een progressieve stap vooruit zou zijn, alhoewel ze hier later op terugkwamen.¹⁹ Net als in de kwestie van Oekraïne bleken veel socialisten gevoelig voor de publieke hysterie die zich ontwikkelt rondom oorlog en kwamen velen in het politieke kamp van onze heersende klasse terecht. 

Deze historische parallel heeft niet als doel te bewijzen dat die oorlog exact hetzelfde was als de hedendaagse Oekraïense oorlog, maar benoem ik enkel om te laten zien dat het van groot belang is om als revolutionaire socialisten verder te kijken dan onze neus lang is. Oorlogen draaien om meer dan wie als eerste de trekker overhaalt en zonder de bredere context in acht te nemen leiden we onszelf al snel naar politieke valkuilen. 

Als we met dit brede perspectief kijken naar de oorlog in Oekraïne zien we dat de aanloop naar dit conflict op zijn minst terug gaat naar 2014.²⁰ Het land was toen gesplitst in een westerse, pro-Europese bevolkingsgroep en een oosterse, meer Russischgezinde minderheid. Deze tegenstelling werd maar al te graag uitgebuit door de Verenigde Staten. 

In 2014 vond er na vele protesten rondom het associatieverdrag met de EU een staatsgreep plaats die de toenmalige Russischgezinde president afzette. Met de volle steun en inmenging van de VS werd er een pro-Westerse regering geïnstalleerd die haar machtsbasis ontleende aan Westerse NGO’s en extreemrechtse krachten.²¹

Deze nieuwe regering begon al snel met het inperken van de rechten van Russischsprekende minderheden in het Oosten en werd hierin gesteund door een grote neo-fascistische, door Oekraïens grootkapitaal gesteunde straatbeweging. De opstand kende zeker een legitieme basis van steun in het Oekraïense ongenoegen over corruptie en het uitstellen van Europese integratie maar werd achter de schermen voorzien van grootschalige Amerikaanse steun. 

Die steun werd nog eens verder uitgebreid toen Rusland besloot militaire steun te geven aan opstandelingen in het oosten van Oekraïne, die in samenwerking met pro-Russische kapitalisten in verzet waren gekomen tegen de nieuwe uitgesproken pro-Westerse centrale overheid. Er volgde een de facto burgeroorlog, waarbij beide kampen gesteund werden door een grootmacht. Vredesakkoorden die het conflict moesten sussen door Russische minderheden in Oekraïne autonomie te geven werden met de zegen van de NAVO-landen gesaboteerd door druk van extreem-nationalistische Oekraïense groepen. 

Het land werd zo een stok voor de VS om Rusland mee te slaan, terwijl het voor Rusland van belang was om het interne conflict gaande te houden. Amerika heeft al langer als beleidsdoel dat ze hun geopolitieke invloed willen uitbreiden naar de grenzen van Rusland, ondanks beloftes aan de Russen dit niet te doen. Deze uitbreiding gebeurt op basis van veelal dubieuze referenda en/of het grootschalig commercieel en politiek beïnvloeden van staten in het Oosten en de Balkan. Hiermee probeert de VS hun eigen internationale macht te vergroten en Rusland als hun rivaal te isoleren. Ook probeert het China te dwarsbomen die de samenwerking met Rusland heeft opgezocht en de Amerikaanse hegemonie met dit blok zou kunnen ondermijnen. 

Deze machtspolitiek draait in veel gevallen om het faciliteren van zogeheten ‘kleurenrevoluties’, door (etnische) groepen tegen elkaar op te zetten, met als doel pro-Westerse leiders aan de macht te helpen en de positie van de Verenigde Staten te versterken. Een dergelijke strategie heeft niets met bevordering van democratie of mensenrechten te maken, hoe graag onze leiders dat ons ook willen laten geloven, maar draait om macht en gewin. De arbeidersklasse heeft er geen baat bij om bij dit soort politieke spelletjes een kant te kiezen en ondersteuning te bieden aan deze Amerikaanse inmenging. 

De oorlog in Oekraïne is een verlengstuk van deze Amerikaanse dominantie en de Amerikanen hebben alles op alles gezet om Rusland tot een invasie te verleiden, primair door te zorgen dat de bepalingen van het Minsk-II-akkoord nooit werden uitgevoerd. Wapenleveranties en sancties zijn hierin middelen om een proxy-oorlog met Rusland te voeren en Oekraïne functioneert praktisch niet meer als autonome speler in dit geopolitieke spel.²²

Het land en zijn bevolking is een stok geworden om Rusland mee te slaan en de Amerikaanse macht te vergroten. Hierbij streven de Amerikanen ernaar om Europa politiek en economisch van Rusland te vervreemden, en sterker afhankelijk te maken van hun eigen economie. Het is bijvoorbeeld zeker geen toeval dat EU-landen vanwege de sancties een groot gedeelte van hun gas uit Amerika moeten halen en steeds meer economisch afhankelijk worden van de VS, terwijl een stevig deel van de Europese industrie stilligt of zelfs verhuist (naar Amerika) omdat het zich de nieuwe gasprijzen niet kan veroorloven. De oorlog is ook een middel voor Amerika om hun eigen militaire industrie weer nieuw leven in te blazen en internationale verhoudingen naar hun hand te zetten, zoals we bijvoorbeeld zien met het introduceren van de Inflation Reduction Act die bestaande handelsrelaties ondermijnt. Willen we de woorden van Amerikaanse journalist Seymour Hersh geloven gebruikt de VS deze crisis zelfs om Europese pijpleidingen op te blazen.²³

Als socialisten eisen als wapenleveranties en sancties voorop stellen gaat voorbij aan deze feiten; het bepalende element in deze oorlog is niet de Oekraïense strijd voor nationale bevrijding maar de imperialistische strijd tussen twee grootmachten (Rusland en de VS), die beide samenwerken met Oekraïense kapitalisten die hun positie willen veiligstellen of versterken. Door zo de NAVO politiek achterna te lopen kies je als socialist de kant van het Westerse imperialisme. 

Het zijn echter juist die imperialistische belangen die totaal tegenstrijdig zijn met onze politiek, een politiek die zich zou moeten richten op het organiseren en opleiden van de arbeidersklasse voor een revolutionaire omwenteling. 

Zelensky; autoritaire neoliberaal

Naast dat deze oorlog dus vooral bepaald wordt door imperialistische tegenstellingen is er ook een andere belangrijke reden waarom we eisen als wapenleveranties en sancties niet moeten steunen. Dit betreft het karakter van de Oekraïense regering onder leiding van Zelensky. 

Zelensky is niet zoals Ho Chi Minh een communistisch verzetsfiguur maar een door en door neoliberaal. Zowel voor als tijdens deze oorlog heeft hij zich – op aandringen van Westerse mogendheden – ingezet voor de uitverkoop van de Oekraïense economie aan Westerse bedrijven en zijn de rechten van arbeiders vergaand afgebouwd, bijvoorbeeld door extreme flexibele contracten te introduceren en vakbondsrechten in te perken. Veel staatsbedrijven zijn geprivatiseerd en de weinige nationale industrie die er nog is wordt ontmanteld ten bate van het Westen.²⁴

Naast deze reactionaire economische koers wordt er door Zelensky ook keihard opgetreden tegen politieke oppositie. Vrijwel alle politieke oppositiepartijen (waarvan een aantal in naam socialistisch) zijn verboden en de meeste media zijn onder controle van zijn staat gebracht. De ruimte voor een arbeidersbeweging die zich inzet voor de rechten van onze klasse is hiermee vergaand ingeperkt, evenals de mogelijkheid voor revolutionair-socialistische krachten om zich te laten gelden op het politieke toneel.²⁵ 

Terwijl de arbeidersbeweging flinke klappen krijgt wordt er door Zelensky juist wel ruim baan gegeven aan extreemrechts. Radicale nationalisten krijgen prominente plekken in het leger en extreemrechtse milities zijn onder eigen vlag geïntegreerd in de nationale strijdkrachten. De aanwezigheid van deze stroming is zo dominant dat Westerse media er bijna niet in slagen beeldmateriaal van het Oekraïense leger te vertonen zonder extreemrechtse symbolen op uniformen en in tattoeages.²⁶ Vanwege de gigantische militaire steun vanuit het Westen en de woede over de Russische invasie is het alleen maar aannemelijker dat deze krachten hun maatschappelijke positie zullen consolideren en versterken. Hierbij dreigt een vergelijkbaar scenario als in Afghanistan, waar in de jaren 80 grootschalige Westerse steun voor jihadistische krachten deze politieke stroming tot ongekende hoogtes liet stijgen en legitimiteit gaf. 

Serieuze socialisten kunnen militaire en politieke steun aan een dergelijk regime niet rechtvaardigen. Zelensky leidt een regering die fundamenteel vijandig is tegenover links en de arbeidersklasse als geheel. Mocht hij met Westerse wapens een militaire overwinning realiseren zou dit een gigantische boost geven aan de wereldmacht van Amerika, waarbij we mee moeten nemen dat Zelensky zelf zegt aan te sturen op de creatie van een soort Europese versie van Israël.²⁷

Ook zou een dergelijke uitkomst mogelijk de opsplitsing en vernietiging van de Russische staat tot gevolg hebben, vergelijkbaar met hoe de Sovjet-Unie ontmanteld werd. Dit zal de bevolking van de huidige Russische federatie veroordelen tot grootschalige armoede, Westerse dominantie en naar alle waarschijnlijkheid nog vele oorlogen over territorium. Aan een dergelijke ontwikkeling moet de socialistische beweging zich op geen enkele manier verbinden, hoeveel morele chantage het establishment ook op ons afvuurt. 

Naast deze mogelijke machtsverschuivingen die voort kunnen komen uit de Oekraïne-oorlog speelt er een meer existentieel vraagstuk. We moeten ook de dreiging van een kernoorlog meenemen in onze analyse. Deze dreiging is zeker serieus, aangezien Rusland de op één na grootste kernmacht is in de wereld. Mocht het Westen Rusland dermate ver terugdringen zou Poetin vrij realistisch een nucleaire aanval kunnen uitvoeren. 

Volgens militaire analisten zou een dergelijke aanval al snel tot een militaire terugslag vanuit het Westen leiden, wat ons als mensheid erg dichtbij volledige vernietiging en totale kernoorlog zou brengen.²⁸ Hoe hypothetisch deze dreiging ook is, vertegenwoordigt die een reëel gevaar voor de internationale arbeidersklasse. 

Zelfs zonder een dergelijke kernramp is er nu ook al sprake van een humanitaire catastrofe. De vele Westerse wapens, die als doel hebben de oorlog te verlengen en Oekraïne tot een soort Afghanistan om te vormen, zorgen voor miljoenen vluchtelingen en de vernietiging van duizenden mensenlevens. Onze deelname zorgt voor een ongekende verergering van het menselijk leed en vele duizenden extra doden. In dergelijke omstandigheden van massavernietiging is er voor de arbeidersklasse binnen en buiten Oekraïne niets te winnen.

De politieke weg vooruit

Ik hoop met mijn analyse van de oorlog in Oekraïne en de uiteenzetting van bredere marxistische uitgangspunten duidelijk te hebben gemaakt waarom we met eisen als wapenleveranties aan Oekraïne en grootschalige sancties op Rusland een gevaarlijke route inslaan. Deze eisen maken socialisten tot pleitbezorgers voor kapitalistische oorlog, in plaats van vertegenwoordigers van onze klasse. 

Het statement van CP en de CPGB is een stap vooruit om de politiek van pro-oorlog socialisten (“sociaal-imperialisten”) in onze beweging te confronteren en het belang van consequent anti-imperialisme te communiceren naar de rest van de arbeidersbeweging. Maar het statement blijft steken in anglicismes en een toon en inhoud die weinig aansluit op de praktijk van de Nederlandse beweging. Ik hoop dat dit stuk enige helderheid schept aangaande de Oekraïne-oorlog en dat het de positie van CP (die ik zeker wel verdedig) kracht bijzet.

Willen we tot een beweging komen die een revolutionaire omwenteling zal realiseren moeten we onszelf niet tot politieke volgelingen van de NAVO maken en onszelf onafhankelijk opstellen tegenover wat er op dit moment door het (media-)establishment tot belangrijkste thema wordt gemaakt. 

In plaats van onze regeringen te steunen en te pushen tot allerlei militaire escalatie kunnen we beter zelf praktische solidariteit organiseren tussen de arbeidersbeweging in Nederland, Rusland en Oekraïne. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van het ophalen van fondsen voor opgesloten Russische anti-oorlogsdemonstranten en het organiseren rondom eisen die de Oekraïense gemeenschap direct helpen, zoals het kwijtschelden van buitenlandsche schulden.²⁹

Hierin moeten we niet bang zijn om scherp taalgebruik in te zetten tegen socialisten die de verkeerde kant in deze imperialistische oorlog kiezen, of zij nou leden van IS,  Grenzeloos, of de SP zijn, die sinds enkele maanden bij monde van o.a. Jasper van Dijk wapenleveranties verdedigt. Zij kiezen voor de makkelijke weg uit deze crisis door zich politiek te verbinden aan onze heersende (militaire) klasse. Juist revolutionairen moeten hun politieke principes en doelen scherp voor ogen houden en hun praktische eisen hierop aanpassen. 

Ik nodig kameraden uit om in te gaan op deze discussie door een stuk in te sturen naar onze site via redactie@communisme.nu. Open debat is een belangrijk onderdeel van onze beweging en blijven steken in kritiek op de toon van het CP-statement brengt ons niet verder bij het verhelderen van onze ideeën. Stuur dus vooral wat in, zodat wij als revolutionaire socialisten onder elkaar onze analyse van de Oekraïne oorlog kunnen verbeteren! 

Het Communistisch Platform verschaft kameraden uit alle hoeken van de socialistische beweging de mogelijkheid van communisme.nu gebruik te maken om discussie te voeren. Tenzij anders vermeld zijn gepubliceerde artikelen en brieven daarom niet per se representatief voor de opvattingen van het Communistisch Platform.