Hoe moeten socialisten kijken naar oorlog. Het manifest van Bazel biedt een mogelijk handvest. Gus Ootjers vertaalde het notoire document uit 1912 om bij te dragen aan de discussie omtrent oorlog vandaag de dag.
De onderstaande tekst is een vertaling van het manifest van het Internationale Socialistische Congres in Bazel 1, unaniem aangenomen door het congres van de Tweede Internationale dat plaatsvond op 24 en 25 november 1912. Het manifest is een uitwerking van de Stuttgartresolutie in 1907. In reactie op de pas uitgebroken Balkanoorlog en de dreigende eerste wereldoorlog, formuleerde de Tweede Internationale haar houding tegenover oorlog en de politieke taken voor de verschillende nationale secties die hierbij paste. De resolutie was duidelijk: mocht er oorlog uitbreken dan moesten de partijen ‘de door de oorlog veroorzaakte economische en politieke crisis te gebruiken om het volk tot actie aan te zetten en zo de ondergang van de kapitalistische klassenheerschappij te bespoedigen’, door Lenin samengevat als het transformeren van de imperialistische oorlog in een revolutionaire burgeroorlog.
Het mocht niet zo zijn. Toen de eerste wereldoorlog daadwerkelijk uitbrak stemde de Duitse SPD voor oorlogskredieten, en vele andere partijen volgden in het steunen van hun eigen regering ten faveure van de oorlog. Het verraad van 1914 leidde tot een crisis in de Tweede Internationale, en uiteindelijk eindigde deze crisis met de Russische revolutie in een daadwerkelijke splitsing van de Tweede Internationale.
Vandaag hebben wij geen massale arbeiderspartijen die in staat zijn de oorlog te stoppen en om te vormen in een revolutie. Toch kan deze houding van oppositie tegen de oorlogsambities van onze eigen heersende klasse en de noodzaak van een revolutie ons nog steeds inspireren. Zowel wat betreft de houding wij vandaag aan moeten nemen tegenover oorlog, als wat voor arbeidersbeweging wij willen opbouwen. Een arbeidersbeweging die in staat is oorlog ten einde te brengen door revolutie.
Manifest van het Internationale Socialistische Congres in Bazel
Op haar congressen te Stuttgart en Kopenhagen formuleerde de Internationale voor het proletariaat van alle landen deze leidende beginselen voor de strijd tegen oorlog:
Als een oorlog dreigt uit te breken, is het de plicht van de arbeidersklasse en haar parlementaire vertegenwoordigers in de betrokken landen, gesteund door de coördinerende activiteit van het Internationale Socialistische Bureau, alles in het werk te stellen om het uitbreken van een oorlog te voorkomen met de middelen die zij het meest effectief achten en die uiteraard variëren naar gelang de verscherping van de klassenstrijd en de verscherping van de algemene politieke situatie.
Mocht er toch oorlog uitbreken, dan is het hun plicht op te treden ten gunste van een spoedige beëindiging daarvan en met al hun krachten de door de oorlog veroorzaakte economische en politieke crisis te gebruiken om het volk tot actie aan te zetten en zo de ondergang van de kapitalistische klassenheerschappij te bespoedigen.
Meer dan ooit hebben de recente gebeurtenissen het proletariaat de plicht opgelegd om de grootst mogelijke kracht en energie te besteden aan geplande en gecoördineerde actie. Enerzijds heeft de universele wapengekte de hoge kosten van levensonderhoud verergerd, waardoor de tegenstellingen tussen de klassen zijn verscherpt en in de arbeidersklasse een onverbiddelijke geest van opstand is ontstaan; de arbeiders willen een einde maken aan dit systeem van paniek en verspilling. Anderzijds werkt de steeds terugkerende oorlogsdreiging steeds sterker opzwepend. De grote Europese volkeren staan voortdurend op het punt tegen elkaar opgestookt te worden, hoewel deze pogingen tegen de menselijkheid ingaan en niet gerechtvaardigd kunnen worden met ook maar het geringste voorwendsel dat zij in het belang van het volk zouden zijn.
Als de Balkancrisis, die reeds zulke verschrikkelijke rampen heeft veroorzaakt, zich verder zou uitbreiden, zou dat het meest verschrikkelijke gevaar worden voor de beschaving en het proletariaat. Tegelijkertijd zou het de grootste schande zijn in de geschiedenis, vanwege de schreeuwende discrepantie tussen de onmetelijkheid van de catastrofe en de onbeduidendheid van de betrokken belangen.
Met voldoening stelt het congres vast dat de socialistische partijen en de vakbonden van alle landen het volkomen met elkaar eens zijn in de oorlog tegen de oorlog.
De proletariërs van alle landen zijn gelijktijdig in opstand gekomen in een strijd tegen het imperialisme; maar doordat elke sectie van de Internationale tegenover haar eigen regering het verzet van het proletariaat heeft gesteld en de publieke opinie van haar eigen natie heeft gemobiliseerd tegen alle oorlogszucht, is er een grandioze samenwerking tussen de arbeiders van alle naties ontstaan, die al zeer veel heeft bijgedragen tot het veiligstellen van de wereldvrede. Zo ontstond de grandioze samenwerking van de arbeiders van alle landen, die reeds veel heeft bijgedragen tot de redding van de bedreigde vrede in de wereld. De angst van de heersende klasse voor een proletarische revolutie als gevolg van een wereldoorlog is een essentiële garantie voor vrede gebleken.
Het Congres roept daarom de sociaaldemocratische partijen op hun actie voort te zetten met alle middelen die hun daartoe geschikt lijken. In deze gecoördineerde actie wijst het aan elke socialistische partij haar specifieke taak toe.
De sociaal-democratische partijen van het Balkanschiereiland staan voor een moeilijke taak. De Europese grootmachten hebben door het systematisch dwarsbomen van alle hervormingen bijgedragen tot het ontstaan van ondraaglijke economische, nationale en politieke toestanden in Turkije, die noodzakelijkerwijs tot opstand en oorlog hebben moeten leiden. Tegen de uitbuiting van deze omstandigheden in het belang van de dynastieën en de bourgeoisie hebben de sociaal-democratische partijen van de Balkan met heldhaftige moed de eis van een democratische federatie opgeworpen. Het Congres roept hen op in hun bewonderenswaardige houding te volharden; het verwacht dat de sociaal-democratie van de Balkan na de oorlog alles in het werk zal stellen om te voorkomen dat de resultaten van de Balkanoorlog, die ten koste van zulke verschrikkelijke offers zijn bereikt, door de dynastieën, door het militarisme, door de op expansie beluste burgerij van de Balkanstaten voor hun eigen doeleinden worden misbruikt. Het Congres roept echter in het bijzonder de socialisten van de Balkan op om zich niet alleen te verzetten tegen de hernieuwing van de oude vijandschap tussen Serviërs, Bulgaren, Roemenen en Grieken, maar ook tegen iedere schending van de Balkanvolkeren die zich nu in het tegenovergestelde kamp bevinden, de Turken en de Albanezen. Het is daarom de plicht van de socialisten van de Balkan om te strijden tegen elke schending van de rechten van deze volkeren en om de broederschap van alle Balkanvolkeren, inclusief de Albanezen, de Turken en de Roemenen, te verkondigen tegen het ontketende nationale chauvinisme.
Het is de plicht van de sociaal-democratische partijen van Oostenrijk, Hongarije, Kroatië en Slavonië, Bosnië en Herzegovina om met al hun kracht hun effectieve actie tegen een aanval op Servië door de Donau-monarchie voort te zetten. Het is hun taak zich, net als in het verleden, te blijven verzetten tegen het plan om Servië gewapenderhand van de oorlogsresultaten te beroven, het in een Oostenrijkse kolonie te veranderen en de volkeren van Oostenrijk-Hongarije zelf en samen met hen alle volkeren van Europa in het belang van dynastieke belangen in de grootste gevaren te storten. De sociaal-democratische partijen van Oostenrijk-Hongarije zullen er ook in de toekomst voor strijden dat die delen van het Zuid-Slavische volk die door het Huis Habsburg worden geregeerd, het recht krijgen om zichzelf democratisch te besturen binnen de grenzen van de eigenlijke Oostenrijks-Hongaarse monarchie.
De sociaal-democratische partijen van Oostenrijk-Hongarije en de socialisten van Italië moeten bijzondere aandacht besteden aan de Albanese kwestie. Het Congres erkent het recht van het Albanese volk op autonomie, maar het protesteert er tegen dat Albanië, onder het mom van autonomie, het slachtoffer wordt van Oostenrijks-Hongaarse en Italiaanse overheersingsambities. Het Congres ziet hierin niet alleen een gevaar voor Albanië zelf, maar in korte tijd ook een bedreiging voor de vrede tussen Oostenrijk-Hongarije en Italië. Albanië kan alleen een werkelijk onafhankelijk leven leiden als autonoom lid van een democratische Balkanfederatie. Het Congres roept daarom de sociaal-democraten van Oostenrijk-Hongarije en Italië op zich te verzetten tegen elke poging van hun regeringen om Albanië in hun invloedssfeer op te nemen en zich te blijven inspannen om de vreedzame betrekkingen tussen Oostenrijk-Hongarije en Italië te versterken.
Met grote vreugde begroet het Congres de proteststakingen van de Russische arbeiders als een garantie dat het proletariaat van Rusland en van Polen zich begint te herstellen van de klappen die het van de tsaristische contrarevolutie heeft gekregen. Het Congres ziet hierin de sterkste garantie tegen de misdadige intriges van het tsarisme, dat, na de volkeren van zijn eigen land in bloed te hebben laten verdrinken, na de Balkanvolkeren zelf ontelbare malen te hebben verraden en aan hun vijanden te hebben uitgeleverd, nu heen en weer pendelt tussen de angst voor de gevolgen die een oorlog voor het land zou hebben en de angst voor de druk van een nationalistische beweging die het zelf in het leven heeft geroepen. Wanneer het tsarisme zich nu voordoet als de bevrijder van de Balkanvolkeren is dat alleen maar om zijn hegemonie op de Balkan te heroveren in een bloedige oorlog onder dit hypocriete voorwendsel. Het Congres verwacht dat het steeds sterker wordende stedelijke en landelijke proletariaat van Rusland, Finland en Polen dit web van leugens zal vernietigen, zich zal verzetten tegen elke oorlogszuchtige onderneming van het tsarisme, elk plan van het tsarisme zal bestrijden, of het nu Armenië of Constantinopel betreft, en al zijn kracht zal concentreren op de hernieuwing van de revolutionaire strijd voor de emancipatie van het tsarisme. Want het tsarisme is de hoop van alle reactionaire machten van Europa, de vreselijkste vijand van de democratie van de door hem overheerste volkeren; en de vernietiging ervan moet worden gezien als een van de voornaamste taken van de gehele Internationale.
Echter, de voornaamste taak binnen het optreden van de Internationale is weggelegd voor de arbeidersklasse van Duitsland, Frankrijk en Engeland. Op dit moment is het de taak van de arbeiders van deze landen om van hun regeringen te eisen dat zij iedere vorm van steun aan Oostenrijk-Hongarije of Rusland weigeren, dat zij zich onthouden van iedere inmenging in de Balkanproblemen en absolute neutraliteit bewaren. Een oorlog tussen de drie grote toonaangevende beschaafde volkeren omwille van een Servo-Oostenrijks geschil over een haven zou misdadige waanzin zijn. De arbeiders van Duitsland en Frankrijk kunnen niet toegeven dat er enige verplichting bestaat om in het Balkanconflict tussenbeide te komen op grond van geheime verdragen.
Bij een verdere ontwikkeling echter, mocht de militaire ineenstorting van Turkije leiden tot de ondergang van de Ottomaanse heerschappij in Klein-Azië, dan zou het de taak zijn van de socialisten van Engeland, Frankrijk en Duitsland om zich met alle macht te verzetten tegen de veroveringspolitiek in Klein-Azië, die onvermijdelijk in een rechte lijn tot oorlog zou leiden. Het congres beschouwt de kunstmatig gecultiveerde vijandigheid tussen Groot-Brittannië en het Duitse Rijk als het grootste gevaar voor de vrede van Europa. Het Congres begroet daarom de pogingen van de arbeidersklasse van beide landen om deze vijandigheid te overbruggen. Het beschouwt het sluiten van een overeenkomst tussen Duitsland en Engeland over de beperking van de bewapening van zeemachten en de afschaffing van het recht op buit van zeemachten als de beste manier om dit doel te bereiken. Het congres roept de socialisten van Engeland en Duitsland op te blijven ijveren voor een dergelijk akkoord.
Het overwinnen van het antagonisme tussen Duitsland enerzijds en Frankrijk en Engeland anderzijds zou het grootste gevaar voor de wereldvrede wegnemen, de macht van het tsarisme, dat dit antagonisme uitbuit, aan het wankelen brengen, een aanval van Oostenrijk-Hongarije op Servië onmogelijk maken en de vrede in de wereld verzekeren. Alle inspanningen van de Internationale moeten daarom op dit doel gericht zijn.
Het congres stelt vast dat de gehele Socialistische Internationale unaniem is over deze beginselen van de buitenlandse politiek. Het roept de arbeiders van alle landen op om de macht van de internationale solidariteit van het proletariaat te stellen tegenover het kapitalistische imperialisme. Zij waarschuwt de heersende klassen van alle landen om de ellende van de massa’s, die het gevolg is van de kapitalistische productiewijze, niet door oorlogszuchtige acties te vergroten. Zij eist nadrukkelijk vrede. Laat de regeringen zich herinneren dat zij in de huidige toestand van Europa en de stemming van de arbeidersklasse niet zonder gevaar voor zichzelf een oorlog kunnen ontketenen. Zij mogen niet vergeten dat de Frans-Duitse oorlog gevolgd werd door het revolutionaire uitbreken van de Commune, dat de Russisch-Japanse oorlog de revolutionaire energieën van de volkeren van het Russische Rijk in beweging bracht, dat de concurrentie op het gebied van militaire en maritieme bewapening de klassenconflicten in Engeland en op het continent een ongekende scherpte gaf en een enorme golf van stakingen ontketende. Het zou waanzin zijn als de regeringen niet beseften dat alleen al het idee van het gedrocht van een wereldoorlog onvermijdelijk de verontwaardiging en de opstand van de arbeidersklasse zou oproepen. De proletariërs beschouwen het als een misdaad om elkaar te beschieten voor de winsten van de kapitalisten, de ambities van dynastieën, of de grotere glorie van geheime diplomatieke verdragen.
Als de regeringen elke mogelijkheid van normale vooruitgang afsnijden en daardoor het proletariaat tot wanhoop drijven, zullen zij zelf de volle verantwoordelijkheid moeten dragen voor de gevolgen van de door hen teweeggebrachte crisis.
De Internationale zal haar inspanningen verdubbelen om deze crisis te voorkomen; zij zal haar protest met steeds grotere nadruk laten horen en haar propaganda steeds energieker en alomvattender maken. Het Congres draagt daarom het Internationaal Socialistisch Bureau op de gebeurtenissen met veel grotere aandacht te volgen en wat er ook gebeurt de banden die de proletarische partijen verenigen in stand te houden en te versterken.
Het proletariaat is zich ervan bewust op dit moment de drager te zijn van de gehele toekomst van de mensheid. Het proletariaat zal al zijn energie aanwenden om de vernietiging te voorkomen van de bloesem van alle volkeren, die bedreigd wordt door alle verschrikkingen van massamoord, hongersnood en pestilentie.
Het Congres doet daarom een beroep op u, proletariërs en socialisten van alle landen, om in dit beslissende uur uw stem te laten horen! Roep uw wil uit in alle vormen en op alle plaatsen; protesteer met alle macht in de parlementen; verenig u in grote massademonstraties; gebruik alle middelen die de organisatie en de kracht van het proletariaat u ter beschikking stellen! Zorg ervoor dat de regeringen voortdurend op de hoogte zijn van de waakzaamheid en de hartstochtelijke wil tot vrede van het proletariaat! Tegenover de kapitalistische wereld van uitbuiting en massamoord stel je op deze wijze de proletarische wereld van vrede en broederschap der volkeren!
Het Communistisch Platform verschaft kameraden uit alle hoeken van de socialistische beweging de mogelijkheid van communisme.nu gebruik te maken om discussie te voeren. Tenzij anders vermeld zijn gepubliceerde artikelen en brieven daarom niet per se representatief voor de opvattingen van het Communistisch Platform.