Vandaag is het 165 jaar geleden dat Clara Zetkin werd geboren. Om stil te staan bij het leven van een van de meest prominente marxisten aller tijden publiceren we vandaag deze tekst. Het is een brief van Zetkin, gericht aan de vrouwen van Nederland, die origineel verscheen in een nummer van het socialistische vrouwenblad De Proletarische Vrouw, 1918. De brief wordt voorafgegaan door een inleiding met enige achtergrondinformatie door Andries Stroper.
De meeste mensen sterven. Zoals hun lichaam wegrot in de grond, zo desintegreren ook de herinneringen die de levenden nog deden denken aan de doden. Binnen afzienbare tijd wordt hun naam voor de laatste maal uitgesproken en daarna zijn ze voorgoed verdwenen. Een selecte groep individuen echter slaagt erin met hun daden een echo te produceren die dwars door de eeuwen heen blijft klinken. Zij hebben hun afdruk achtergelaten op onze geschiedenis en zijn daarmee onsterfelijk geworden. Een van deze onsterfelijken is Clara Zetkin.
Clara Zetkin (1857-1933) was een marxist die haar leven in het teken stelde van strijd. Haar harde werk, van haar geboorteland Duitsland tot haar ballingschap in Parijs en haar verblijf in de Sovjet-Unie, maakte haar tot een van de meest prominente namen van de internationale socialistische beweging. Ze was een journaliste, theoretica, een van de leiders van de Sozialdemokratischen Partei Deutschlands (SPD) en de Unabhängige Sozialdemokratische Partei Deutschlands (USPD), een Rijksdag-parlementariër voor de Kommunistische Partei Deutschlands (KPD, 1920-1933), pedagoge, kunsthistorica, vertaalster, anti-imperialist, lid van het uitvoerend comité van de Communistische Internationale, voorzitster van de internationale proletarische solidariteitsorganisatie Rode Hulp, secretaresse van de Socialistische Vrouweninternationale (1907-1917), co-organisator van de eerste Internationale Vrouwendag en nog heel veel meer.
Zetkins tijdgenoten hadden een immens ontzag voor haar. Gemeten in roem en prestige was ze vergelijkbaar met Luxemburg, Liebknecht en wellicht zelfs Lenin. “De meest gevaarlijke heks” van het Duitse keizerrijk, zo noemde kaiser Wilhelm II haar. In 1920 werd zij op een partijcongres van de Franse Sectie van de Internationale geïntroduceerd als de “glorieuze vrouw” die samen met Karl Liebknecht en Rosa Luxemburg “…de vurige en schitterende ziel van de Duitse Revolutie was.” Zetkin was onbetwist een van de groten uit onze beweging – en dat in een tijd waarin het voor vrouwen zelfs in de socialistische beweging erg moeilijk kon zijn om een plek te veroveren.
Alhoewel Zetkin zich in alle sectoren van de beweging dienstbaar heeft gemaakt, staat ze tegenwoordig vooral bekend om haar onschatbare bijdrage aan de vrouwenstrijd. Toch weigerde ze om zichzelf een feminist te noemen – ze was een socialist, en daarmee een uitgesproken criticus van het ‘feminisme’, waarmee destijds vooral naar het burgerlijk feminisme werd verwezen. Zetkin vocht voor een duidelijke breuk tussen de socialistische en de burgerlijke vrouwenbeweging, en benadrukte dat de volledige emancipatie van de vrouw de ondergang van het kapitalisme vereist. Ze was van mening dat mannen en vrouwen naast elkaar in marxistische partijen horen te strijden om “…het klassenbewustzijn van de brede massa van proletarische vrouwen wakker te schudden, hen te doordrenken met communistische ideeën en hen te verzamelen als strijders voor en bouwers van het communisme, die vastbesloten zijn tot actie, die bereid zijn offers te brengen en die duidelijk zijn over hun doelen.”1
Zetkin had als prominente marxist veelvuldig contact met de socialistische vrouwenbeweging in Nederland. Wie de archieven van het blad De Proletarische Vrouw (tijdschrift van de Bond der Sociaal-Democratische Vrouwenclubs, uitgegeven tussen 1905 en 1940) erop naslaat komt daarin met regelmaat nieuws over en telegrammen van Zetkin tegen. Tijdens een recent onderzoek vond ik daartussen de onderstaande brief. Het is een prachtige brief, zowel een ode als een strijdkreet, gericht aan de socialistische vrouwen in Nederland.
In deze brief, die dateert van februari 1918, feliciteert Zetkin de Nederlandse vrouwen met het winnen van het passieve kiesrecht. Tegelijk roept zij op tot verdere strijd om ook het actieve kiesrecht te veroveren. Vandaag, in een tijd waarin de afbraak van vrouwenrechten helaas weer actueel is, dienen Zetkins woorden als inspiratie. Zo stelt ze:
…wij zijn er trotsch op, dat zij dit begin van algemeen vrouwenkiesrecht hebben veroverd en niet als geschenk ontvangen. Want dit is voor ons de beste waarborg, dat zij spoedig het verdere deel zullen ontvangen, dat het passieve kiesrecht door het aktieve zal worden gevolgd, dat zij de wetgevers op dien weg zullen dringen.
Clara Zetkin
Strijd is onze beste waarborg. Strijd bracht ons het vrouwenkiesrecht en het abortusrecht en strijd is het pad dat we moeten bewandelen om nog meer overwinningen af te dwingen, voor de emancipatie van vrouwen én de communistische samenleving. Om met de woorden van de onsterfelijke Zetkin te eindigen: “Voorwaarts, van den strijd naar nieuwen strijd. Voorwaarts, naar het doel: het internationale socialisme!”2
Viert uw overwinning!
Rust u ten strijd!
De Vrouwendag van 1918 heeft voor onze zusters in Nederland een bijzonderen glans, maar opent tegelijkertijd een verschiet van grooten arbeid en verantwoordelijkheid. Wij roepen haar toe: na deze overwinning weder tot nieuwen strijd.
De Nederlandsche vrouwen, evenals de vrouwen van vele andere landen, in ‘t bijzonder de Russische, kunnen verheugd zijn, dat een onrecht van eeuwen op ‘t punt staat te worden weggevaagd, dat principieel haar politiek recht is erkend en dat een deel er van reeds werkelijkheid wordt. Want de grondwetsherziening staat nu het vrouwenkiesrecht toe, en van nu af aan kunnen vrouwen in het Parlement zitting en stem verkrijgen. Dit is een zeer groote overwinning.
De socialistische vrouwen van alle landen brengen u op dezen dag een hartelijken groet, vooral omdat dit resultaat aan de Nederlandsche vrouwen niet vanzelf als een rijpe vrucht in den schoot is gevallen. Neen, ze hebben lang en hard en geduldig en met geestdrift moeten werken om dit te verkrijgen, én de socialistische én de burgerlijke kiesrechtvrouwen. Een harde strijd is het geweest. Moest niet de alleenheerschappij van den man in maatschappij en staat worden overwonnen, en tegelijkertijd dien ergsten aller vijanden: het onverstand der massa: sleur, traagheid van denken, vooroordeel, gebrek aan inzicht?
En in dezen strijd hebben de socialistische vrouwen van Nederland in het eerste gelid gestaan, zij waren moedige baanbreeksters van den opdoemenden nieuwen tijd, die de gelijkheid aan de menscheid brengen zal.
Wij willen, die één van zin en één van doel zijn met onze socialistische zusters in Nederland, wij zijn er trotsch op, dat zij dit begin van algemeen vrouwenkiesrecht hebben veroverd en niet als geschenk ontvangen. Want dit is voor ons de beste waarborg, dat zij spoedig het verdere deel zullen ontvangen, dat het passieve kiesrecht door het aktieve zal worden gevolgd, dat zij de wetgevers op dien weg zullen dringen.
De naderende verkiezingen zijn van groote beteekenis voor den strijd van het vrouwenkiesrecht, nu ze voor het eerst zullen plaats vinden onder het algemeen mannenkiesrecht. Naar het parlement moet een meerderheid van mannen, die aan de vrouwen het kiesrecht wil geven. En er moeten vrouwen worden gekozen, die trouw zijn aan haar beginselen, die ervaren en doelbewust de zaak der vrouwen kunnen verdedigen.
Socialistische vrouwen van Nederland, zusters, de socialistische vrouwen-internationale volgt met gespannen aandacht, maar ook met groot vertrouwen uw arbeid. De socialistische vrouwen van alle landen weten, dat uw zaak – en dus ook haar zaak – in trouwe, sterke handen rust. En het zal ook uw werk zijn, als straks onder de gekozenen vrouwen zijn, die doelbewust, met sterken geest en moedig hart in het parlement voor de vrouw opkomen en tegelijkertijd als gelijkwaardige partijgenoote met de mannen aan de wetgeving arbeiden. Want gij hebt die vrouwen geschoold en opgevoed tot wat zij geworden zijn.
De wereldoorlog en zijn gevolgen schrijven het met bloed en tranen, hoe onontbeerlijk de mede-arbeid der vrouw is op allerlei gebied en niet het minst in de politiek. Ontzettende wonden schreeuwen om genezing, drukkende lasten hijgen om verlichting, bittere droefenis smacht naar troost, jonge krachten vragen om ontplooiing. Nieuw, hooger leven kan uit de puinhoopen van dezen oorlog opbloeien. Maar onder één voorwaarde: de menschen moeten willen, handelen, strijden, en onder hen niet ‘t minst de vrouwen.
Het socialisme zal komen, het socialisme, waaraan de vrouwen zoo eindeloos veel danken bij haar bewustwording, het socialisme, waardoor alleen zij vrije, alzijdige, gelukkige menschen kunnen worden, zonder dat zij er minder vrouw om zijn.
In dat teeken, de Nederlandsche zusters, hebt gij ge-arbeid, gestreden, overwonnen; in dat teeken gaat gij een nieuwen strijd tegemoet.
De socialistische vrouwen van alle landen zijn op den Vrouwendag met u. Zij wenschen u kracht voor de tijden die komen, nu gij het socialisme tot werkelijkheid van een volk wilt maken.
Voorwaarts, van den strijd naar nieuwen strijd.
Voorwaarts, naar het doel: het internationale socialisme.
Februari 1918
Clara Zetkin,
Internationale secretaresse
Het Communistisch Platform verschaft kameraden uit alle hoeken van de socialistische beweging de mogelijkheid van communisme.nu gebruik te maken om discussie te voeren. Tenzij anders vermeld zijn gepubliceerde artikelen en brieven daarom niet per se representatief voor de opvattingen van het Communistisch Platform.
- C. Zetkin, Richtlijnen voor de communistische vrouwenbeweging, Berlijn 1920, p.1 ↩
- De teksten van Clara Zetkin zijn maar in zeer beperkte mate vertaald vanuit het Duits. Als je meer van Zetkin zelf wil lezen, overweeg dan Patron te worden van Marxism Translated. MT is een project dat onvertaalde brondocumenten van het marxisme voor het eerst naar het Engels vertaalt. Recentelijk heeft MT veel werken van Zetkin naar het Engels vertaald. ↩