Eerst Iran, nu Rusland

Sancties, of ze nu ‘gericht’ zijn of niet, raken onvermijdelijk de massa van gewone burgers, terwijl degenen aan de top ze gebruiken om hun grip op de macht te verstevigen, betoogt Yassamine Mather. Dit artikel verscheen oorspronkelijk op 17 maart in het Engels op weeklyworker.co.uk ¹.

Terwijl de oorlog in Oekraïne zich voortzet, wat gepaard gaat met de destructie van steden en dorpen, bepleiten opnieuw delen van links – mogelijk ‘gerichte’ – sancties. 

Verschillende argumenten worden naar voren gebracht. Sancties zouden beter zijn dan ‘militaire interventie’ en de bijkomende druk op oligarchen zou ze aanmoedigen om druk op Poetin uit te oefenen om zijn beleid aan te passen of zelfs voor een andere leider te zorgen –regimeverandering door oligarchen!  

Natuurlijk heeft het aandringen op sancties door het westen soortgelijke doeleinden: regimeverandering door druk op de burgers van de vijand; een beleg dat tot ongenoegen zou leiden, tot protesten en mogelijk tot een ‘kleurenrevolutie’ die de weg vrij zou maken voor pro-westerse bondgenoten om aan de macht te komen in Moskou (of Bagdad, Teheran, …). We herinneren ons allemaal de sancties tegen Saddam Hoessein. Die namen de vorm aan van financiële en handelsembargo’s, opgelegd door de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties op Iraks Ba’atisthische regime, welke slechts vier dagen na Iraks invasie van Koeweit in 1990 begonnen en voortduurden tot het militair omverwerpen van het regime door Bush en Blair in 2003. Een gedetailleerde UNICEF-studie uit 1999, de zogeheten ‘Iraakse Kind- en Moedersterfte-enquête’, die data van bijna 40.000 huishoudens benutte, wees uit dat 500.000 kinderen stierven als gevolg van de sancties.

Voor het huidige conflict heeft dit plan tot nu toe eveneens niet gewerkt. Poetins populariteit neemt toe en het voorbeeld van Irans Islamitische Republiek laat zien dat het opleggen van meer dan een decennium aan sancties de grip van een regime juist versterkt in plaats van haar voortbestaan in gevaar te brengen.

Er zijn overduidelijke redenen waarom sancties hun ‘doelwitten’ versterken, en die komen overeen voor zowel oligarchen in Rusland als belangrijke ayatollahs en hoofdcommandanten van Irans Islamitische Revolutionaire Garde (IRG). De oligarchen in Rusland en de belangrijke geestelijken, die in Iran de bevelhebbers van de IRG zijn, haalden fortuinen binnen nadat neoliberaal economisch beleid in hun respectievelijke landen werd opgelegd. Dat beleid leidde tot privatisering van belangrijke industrieën en banken, zodat die mensen nu het gros van grondstoffen van deze landen bezitten – je zou kunnen zeggen dat ze de economie runnen. In andere woorden maakten degenen die het ‘doelwit’ van de sancties zouden moeten zijn enorme winsten. Onoverkomelijk leidden de sancties tot het sluiten van grote delen van de economie: honderdduizenden arbeiders verloren hun banen naarmate de genoemde oligarchen niet-winstgevende werkplekken sloten. 

Het andere onmiddellijke effect van sancties – hoe ‘slim’ of ‘gericht’ dan ook – is een neergang in de waarde van de nationale valuta. Op 28 februari, meteen nadat Rusland werd afgesloten van het mondiale bancaire betalingssysteem, daalde de roebel met bijna 26% naar 105,27 per dollar en die devaluatie zet zich door ². Gewone Russen hebben hun geringe spaargeld in waarde zien kelderen als resultaat. Rusland importeert, net als Iran, de meeste basis medische, industriële en elektronische producten. 

Echter hebben degenen die dicht bij de macht, in de overheid of het leger, staan toegang tot buitenlandse valutareserves. Zij kunnen dus goederen kopen met goedkope, eerder aangekochte dollars en ze doorverkopen voor meer dan tien keer wat zij ervoor betaalden. Gesanctioneerde belangrijke geestelijken, bevelhebbers van de IRG en andere leiders haalden op deze manier miljarden dollars binnen in Iran. Er is geen twijfel over mogelijk dat Russische oligarchen pienter genoeg zijn om hetzelfde te doen. 

Op een soortgelijke manier hebben ‘slimme’ sancties tegen Rusland geleid tot hogere prijzen (vooral van basisvoedsel), baanverliezen en een serieus risico op massawerkloosheid – dit alles heeft, in combinatie met de terugtrekking van de meeste westerse bedrijven, het gevoel van isolement vergroot. 

De staat heeft een soort rantsoenering van belangrijke voedingsproducten zoals meel en suiker opgelegd. Maar de jaarlijkse maand-op-maand prijstoename voor suiker en graanproducten was ongeveer 20% hoger vergeleken met een jaar eerder. Ook  namen prijzen van elektronische producten in de eerste week van sancties met 29% toe. 

Het weren van een aantal Russische banken van het Swift-betaalsysteem betekent dat Visa, MasterCard, American Express, Apple en Google Pay allemaal hun dienstverlening hebben beperkt en dat, volgens Ruslands centrale bank, dit op zichzelf al leidt tot een situatie waarbij de economie met ongeveer 8% krimpt. Wekelijks worden er nieuwe banken aan de Swift-blokkade toegevoegd. De bankrekeningen van normale Russen die in het buitenland wonen, net als studenten en mensen die in het buitenland werken (velen van hen geen Poetinaanhangers) zijn bevroren door westerse banken, omdat ze geld van familieleden, universiteiten of werkgevers in Rusland kregen. 

In het VK en de EU hebben Russische studenten zich moeten aanmelden voor noodfondsen van hun universiteiten. Hetzelfde gold voor Iran; honderdduizenden tegenstanders van het regime, niet in het minste degenen die in ballingschap leefden, zagen hun bankrekeningen bevroren worden omdat op een moment in de afgelopen jaren een familielid in Iran ook maar een kleine hoeveelheid geld had gestuurd, met desastreuze gevolgen voor de betrokken individuen. Swift trekt elke transactie mondiaal na en banken bevriezen rekeningen die deelnemen in enige transactie vanuit Iran. 

Waarschijnlijke resultaten

Vandaag de dag bedreigt Washington ook Chinese bedrijven en banken die met Rusland handel zouden kunnen drijven. Net als bij Iran worden sommige medische hulpmiddelen, waaronder couveuses om te vroeg geboren baby’s in leven te houden, als ‘voor duaal gebruik’ beschouwd (oftewel, ze zouden potentieel gebruikt kunnen worden in de militaire of nucleaire industrie). 

Airbus en Boeing hebben de verkoop van vliegtuigonderdelen naar Rusland opgeschort. Dit zal zonder twijfel de veiligheid van Russisch passagiersvervoer beïnvloeden, die al berucht onveilig was. De VS waarschuwt ook technologiebedrijven, zoals China’s Semiconductor Manufacturing International Corporation (SMIC), om geen elektronische chips aan Rusland te verkopen. 

Volgens een rapport in de New York Times zei handelssecretaris van de VS Gina Raimondo dat haar land ‘verwoestende’ actie zou ondernemen tegen Chinese bedrijven die sancties tegen Rusland ondermijnen: “We zouden in essentie SMIC kunnen sluiten omdat we ze weerhouden van het gebruik van onze gereedschappen en software”. ³

Twee Oxfordse professoren hebben een goed van pas komend rapport gepubliceerd over de gevolgen van sancties. Verwijzend naar enquêtes die ze afnamen in de nasleep van de Russische annexatie van de Krim in maart 2014, tonen de auteurs dat deze laten zien dat het effect van sancties met de tijd afneemt, want:

“Rusland was in staat om effectief te reageren op het effect van de sancties. Wanneer we naar de huidige situatie kijken, moeten we in het achterhoofd houden dat de eerdere ervaring van Russen met sancties invloed kunnen hebben op hoe ze hier vandaag op reageren.” ⁴

De auteurs hebben ook gekeken naar de manier waarop sancties verband houden met de bereidheid om te protesteren. Ze constateren dat er in 2014 “een zwak en negatief effect van sancties was op de neiging van respondenten om te gaan protesteren” en dat tegen 2018 “degenen die zorgen hadden over sancties met hogere waarschijnlijkheid protest zouden overwegen, maar we bevonden niet dat sancties interacteerden met enige andere sociale voorspeller, zoals leeftijd, in het aandrijven van deze bereidheid tot protesteren”.⁵

De conclusie van de auteurs had even goed over Iran of Saddams Irak kunnen worden geschreven: 

“Het Russische regime heeft een sterk eigen narratief om de oorlog te verklaren als een antwoord op westerse agressie tegenover het lands ‘legitieme’ (in de beleving van de voorstanders van de oorlog) aanspraak op Oekraïens grondgebied. Dit is een beeld dat staatsgecontroleerde media versterken. Hoewel er zeker vele Russen tegen de oorlog zijn, is het onwaarschijnlijk dat sancties de meerderheidsopinie zal beïnvloeden. Bovendien geldt dat, hoewel sancties steun voor Poetin op de middellange termijn mogelijk doen eroderen, ze niet tot massadefectie tegen hem zullen leiden. Degenen die het meest bezorgd zijn over sancties kunnen meer geneigd worden tot protest, maar ieder zulk protest zal in een steeds repressiever politiek klimaat plaatsvinden.” ⁶

In andere woorden, zelfs de imperialistische doelstelling – dat sancties steun voor Poetin doen afzwakken – werkt niet. Maar stel dat de oligarchen er wel door geraakt worden, wat kunnen we dan verwachten in een land waar, na decennia van privatiseringen en corruptie, de economie op een maffiose manier wordt gerund door een stel criminelen? 

Het Communistisch Platform verschaft kameraden uit alle hoeken van de socialistische beweging de mogelijkheid van communisme.nu gebruik te maken om discussie te voeren. Tenzij anders vermeld zijn gepubliceerde artikelen en brieven daarom niet per se representatief voor de opvattingen van het Communistisch Platform.