
Op 21 oktober hield de SP afdeling in Sittard-Geleen een ledenvergadering. Hierop werd gesproken over de oorlog in Syrië. Als gastbijdrage publiceren we de inleiding, verzorgd door Emil Jacobs, hierbij.
Het is voor ons, op de linkerzijde, belangrijk te weten wat er gaande is in Syrië. Wij ervaren nu een vluchtelingenprobleem in Europa, hoewel de relatieve aantallen reuze meevallen is ons regeringsbeleid niet alleen inhumaan, maar ook bijzonder kortzichtig. Maar daar wil ik het nu niet over hebben, ik ga het hebben over de oorlog in Syrië en hoewel ik het met twee uur nog moeilijk zou hebben om alles daarover te vertellen, zal ik me beperken tot ongeveer 25 minuten. Ik zal me daarop met name richten op de verschillende landen die allemaal tussenkomen in deze oorlog, waardoor het beeld over de oorlog zelf ook duidelijker wordt en afsluiten met wat in mijn optiek de contouren moeten zijn van de oplossing.
Om te beginnen de bomaanslag in Ankara op tien oktober jongstleden. Ongeveer honderd demonstranten werden hierbij gedood, honderden gewonden. De demonstratie werd georganiseerd door de HDP, de pro-Koerdische Democratische Volkspartij, op dezelfde dag dat de Koerdische Arbeiderspartij, PKK, later die dag een eenzijdig staakt-het-vuren zou aankondigen. De Turkse regering had al elke vorm van een staakt-het-vuren van de hand gewezen en gesteld dat het de PKK zou blijven aanvallen totdat ze hun doelen hebben bereikt.
Na deze gruweldaad wees waarnemend eerste minister Ahmet Davutoğlu al de vinger naar de Koerdische rebellen en de Islamitische Staat. Nu is het beschuldigen van de Koerden standaard praktijk door rechtse regeringen in Turkije, maar in de context van een staakt-het-vuren door de PKK in de aanloop naar de verkiezingen op 1 november, waarbij een pro-Koerdische demonstratie werd gebombardeerd, is deze beschuldiging volledig belachelijk. Op zondag 11 oktober waren er al grote protesten in Ankara, Istanboel en Diyarbakır waarin slogans werden geroepen als “Erdoğan: moordenaar!”, “regering: treed af” en “de staat zal zich moeten verantwoorden”. Een dag later veranderde het geluid van de regering en werd er alleen nog maar gewezen naar de IS en op dezelfde dag werd er door diezelfde Turkse overheid nog PKK doelen gebombardeerd in het zuid-oosten van het land en over de grens in noord-Irak.
Er kan geen twijfel over bestaan dat deze aanslag direct is verbonden met wat er verder in het Midden-Oosten gebeurt. De interventie van Rusland in Syrië kan ertoe leiden dat Bashar al-Assad de winnende hand krijgt en Turkije is bang dat haar bondgenoten in al-Nusra en andere Islamistische groepen zullen worden verslagen. Een belangrijke ontwikkeling kwam toen VS president Obama besloot om het Pentagon programma te beëindigen dat tot doel had om een “gematigde Syrische rebellengroep” te trainen en te steunen en in plaats hiervan meer steun te geven aan de Koerden en andere gevestigde rebellen in deze burgeroorlog.1
Peter Cook, persvoorlichter van het Pentagon, stelde het als volgt: “het Pentagon zal materieel en wapens sturen naar een geselecteerde groep van leiders en hun eenheden zodat ze op den duur een gecoördineerde aanval kunnen doen op gebied dat nu in handen is van ISIL”. 2
Afgelopen week waren afgevaardigden van de Syrische PYD, de Democratische Unie Partij (een nauwe bondgenoot van de Turkse PKK), in Washington om de Amerikaanse overheid te overtuigen dat blijvende Amerikaanse luchtsteun nodig is, ondanks de Russische inmenging. Jammer genoeg is dit waar je beland als je vraagt voor Amerikaanse of Russische inmenging. Een hooggeplaatst lid van de PYD stelde vol trots: “Rusland zegt dat het met ons wil samenwerken om de IS en andere extremistische groepen te bestrijden”. 3 Dit allemaal trouwens op een moment dat de Amerikaanse en Turkse regering Rusland ervan beschuldigde dat het vooral “gematigde” soennitische rebellen aanviel, in plaats van IS.
De mening van de PYD over de Russische bombardementen wordt als volgt samengevat door woordvoerder Ilham Ehmed: “een goede stap in de strijd tegen terrorisme, maar aan de andere kant maakt het het Assad regime ook sterker wat een slechte ontwikkeling is”. Ehmed maakte overigens ook het punt dat er geen leden zijn van het door de Amerikanen gesteunde Vrije Syrische Leger in de gebieden rondom Aleppo en Idlib, welke door de Russen worden gebombardeerd. Het Pentagon deelt niet die mening en stelt dat Rusland strijders treft die door hun zijn gefinancierd en getraind.
De reden waarom de PYD overigens zo erg steunt op Amerikaanse en Russische interventie heeft alles te maken met de huidige stand van zaken op het slagveld waarin de Koerden ernaar streven om twee gebieden die onder hun controle staan te verenigen. Dit kunnen ze niet op zichzelf en dus vertrouwen ze op internationale mogendheden.
Maar wat zijn verder de belangen van deze mogendheden?
De VS
Inhoudsopgave
De Amerikanen zijn toegewijd aan het doel van regime change in Syrië door Assad ten val te brengen. Daarom was hun luchtcampagne tegen IS tot nog toe zeer ineffectief en halfslachtig. Aan de andere kant is elke poging van Assad om in goede aarde te vallen bij de Amerikanen ook mislukt.
Dit heeft niks te maken met het repressieve beleid dat zijn regime erop nahield voor of na de “Arabische lente”, de VS is namelijk nog steeds goede vrienden met andere onderdrukkers in de regio, noch heeft het te maken met de huidige burgeroorlog in het land. Wikileaks heeft getoond dat al in december 2006, vijf jaar voor de eerste opstanden in Syrië, het beleid van het ondermijnen van de Syrische regering al centraal stond binnen Amerikaans buitenlands beleid. Wikileaks publiceerde cables die waren verstuurd door William Roebuck die destijds zaakgelastigde was bij de Amerikaanse ambassade in Damascus. De cable laat zien wat de strategie was van regime change in Syrië. Hij schreef het als volgt:
We geloven dat Bashar’s zwakte zit in hoe hij reageert op dreigende problemen, zowel ingebeelde als echte, zoals stappen naar economische hervormingen (hoewel beperkt) jegens verankerde corrupte machten, de Koerdische kwestie en het potentiële gevaar voor het regime van migrerende Islamistische extremisten die in toenemende aantallen present zijn in het land. Deze cable vat onze beoordeling samen van deze zwaktes en geeft de suggestie dat er acties, verklaringen en signalen kunnen worden uitgevoerd of gegeven door de VS die de kans op dergelijke mogelijkheden vergroten. 4
Roebuck geeft de Syrische relatie met Iran aan als “zwakte” dat de VS zou moeten “uitbuiten”. Hij stelt voor om dat als volgt te doen:
Mogelijk actie: speel in op de Soennitische angsten voor Iraanse invloed. Er is een vrees in Syrië dat Iraniërs bezig zijn om voornamelijk arme Soennieten te bekeren. Hoewel vaak overdreven zijn dergelijke angsten een afspiegeling van het gegeven dat de Soennitische gemeenschap steeds meer overstuur is van de groeiende activiteiten van Iran in Syrië, variërend van het bouwen van moskees tot het bedrijfsleven.
Zowel de Egyptische als de Saoedische diplomatieke zending (én prominente Syrische Soennitische religieuze leiders) geven steeds meer aandacht aan deze ontwikkeling en we moeten nauwer met deze regeringen coördineren over hoe we meer regionale aandacht kunnen geven aan de kwestie.
Roebuck’s advies was duidelijk: de VS moet de Syrische regering destabiliseren door nauwer samen te werken met de Egyptische en Saoedische regeringen om sektarische spanningen tussen Soennieten en Sjiieten op te laten lopen. Wat de rechtse politici in de VS ook beweren over de rol van de Salafisten en haar rol in de creatie van IS, de documenten die Wikileaks publiek heeft gemaakt laten geen twijfel bestaan over wie deze sektarische oorlog is gestart. Ironisch genoeg werd dit allemaal geschreven op een moment waarop de sektarische spanningen tussen Soennieten en Sjiieten in Irak op een hoogtepunt stonden en serieuze problemen veroorzaakte voor het Amerikaanse leger.
Gedurende deze hele periode was de VS er ook erg opgericht op Syrië “los te weken” van Iran. Wikileaks documenten van maart 2009, getiteld ‘hoofd van Saoedische geheime dienst praat over regionale veiligheid met Brennan delegatie’, geeft ons hiervan bewijs:
Brennan vroeg aan Muqrin [bin Abdulaziz, hoofd van de Saoedische geheime dienst] of hij geloofde dat de Syriërs geïnteresseerd waren in betere relaties met de VS. “Ik kan niks positief of negatief hierover zeggen”, antwoordde hij en hij weigerde een mening erover te geven. Muqrin observeerde wel dat de Syriërs niet van de Iraniërs zouden weglopen zonder een “aanvulling”. 5
Er kan daarom geen twijfel zijn dat destijds het hoofddoel van de VS voor Syrië was om het te scheiden van Iran. Het verbeteren van de relatie met de VS zou alleen mogelijk zijn als Assad kon worden “losgeweekt” van Iran. Met andere woorden kon het de VS geen ruk interesseren wat de mensenrechtensituatie was in Syrië of hoe de Syrische dictator omging met de religieuze en nationale minderheden. Haar enige zorg was de nauwe relatie met Iran.
Nadat het probleem werd gestart door de VS, maakte het zich tegen 2014 zorgen over het sektarische karakter in deze burgeroorlog.
Hier zat de VS met een dilemma: gegeven de situatie van een wantrouwende Assad en zijn Iraanse bondgenoten, gegeven de duidelijke vijandigheid van de lokale bondgenoten van de VS, Turkije en Saoedi-Arabië, en daarmee hun indirecte of directe steun aan de Soennitische jihadisten (voornamelijk al-Nusra maar ook IS), waarom zou de VS zich niet helemaal toewijden aan de val van Assad en dus de Syrische rebellen, inclusief IS, gaan steunen?
Het is niet enkel een gebrek aan strategie of schroom wat nu leidt tot een patstelling en onzekerheid. Het probleem hier is dat hoewel elementen binnen de Amerikaanse overheid de laatste paar weken serieus hebben overwogen om te streven naar de overwinning door IS en daarmee de vestiging van een Salafistische staat in delen van Syrië en Irak, zou het voor de VS erg moeilijk, zo niet onmogelijk, zijn om een dergelijke situatie te accepteren. Dit komt omdat de oorsprong van zowel al-Nusra als IS terug gaan tot al Qaida en de VS de afgelopen 14 jaar juist al deze oorlogen heeft gevoerd uit naam van een wraak op 9/11.
Het is dus op deze scheidslijn dat de pijn zit voor de Obama regering. Een deal sluiten met de jihadisten zou de regionale bondgenoten sussen, zou leiden tot regime change in Syrië en zou de positie van Iran in de regio danig ondermijnen. Maar ondanks al deze ‘positieve resultaten’ kan het thuis niet aan de man worden gebracht. Dit is de kern waarom de VS schijnbaar bij onmacht is om IS daadwerkelijk uit de weg te ruimen.
En alsof dat nog niet genoeg reden was, is het ook nog eens geobsedeerd om de groeiende invloed van Rusland te temperen.
Rusland
Russische inmenging in het Syrische conflict heeft een aantal strategische doelen, waaronder de wens on dominantie van de VS op het wereldtoneel aan te vechten en het verklaarde doel om Islamistische radicalen te verzwakken.
De Sovjet-Syrische alliantie werd gesmeed gedurende de regering van Hafez al-Assad en ook na de val van de Sovjet-Unie bleven Hafez en zijn zoon Bashar trouwe bondgenoten van Moskou. Hiernaast onderhoud de Russische marine een relatief kleine maar belangrijke voorraad en lichte reparatie faciliteit in de Syrische haven van Tartus. Hoewel dit geen grote marinebasis is speelt het een belangrijke rol in Poetin’s geopolitieke ambities in het oostelijk Middellandse zeegebied.
Rusland’s grootste en meest belangrijke militaire basis in het buitenland is haar Zwarte Zeevloot in Sebastopol, op de Krim. Maar om buiten het Zwarte zeegebied te kunnen inzetten moeten de Russische oorlogsschepen ook een basis hebben in Syrië. Hiernaast beschouwd Moskou Iran als een bondgenoot en is het bereid om haar bondgenoten en haar belangen in de regio te steunen.
De Sovjetvloot begon de diep zee haven van Tartus te gebruiken voor onderzeeërs en oppervlakte schepen na een verdrag in 1971 en Tartus werd later opgewaardeerd tot het “720e logistieke ondersteuningspunt” van de Sovjet marine. Rusland bleef de basis na de val van de USSR in 1991 gebruiken. Maar het Assad regime heeft geen specifieke trouw jegens Moskou en zou de basis hebben gesloten had de VS daarvoor haar bod gedaan. Er is tot dusverre nog geen poging daartoe geweest.
Iran
Iran’s Islamitische Republiek is de belangrijkste bondgenoot van Assad. Volgens Hojjat al-Islam Mehdi Taeb, hoofd van de strategische basis in Ammar en een goede vriend van de hoogste leider van Iran, Ayatollah Khamenei:
Syrië is Iran’s 35e provincie. Als de vijand ons aanvalt en Syrië en Khuzestan zou bezetten, dan ligt onze prioriteit in Syrië. Als we Syrië kunnen houden dan kunnen we Khuzestan terug veroveren, maar zouden we Syrië verliezen, dan is er geen hoop voor Teheran. 6
Dit standpunt wordt door alle fracties in de Islamitische regering gesteund in Iran. Volgens vormalig president Ali-Akbar Rafsanjani, sprekend als speciaal gezant naar Irak in december 2012: “We moeten Syrië bezitten. Als de ketting van Libanon naar hier doorsneden zou worden, gebeuren er erge dingen”.7
We moeten hier letten op Rafsanjani’s gebruik van het woord “ketting”. De heersers van Saoedi-Arabië en de Golfstaten praten hun steun aan Salafistische militanten in Irak en Syrië goed met de claim dat Sjiitisch Iran nu grote delen van de regio onder controle heeft – van de westelijke grenzen van Afghanistan tot aan Beirut aan de Middellandse zee. Rafsanjani en andere Iraanse leiders hebben duidelijk een vergelijkbare analyse. Natuurlijk geeft geen van beide zijden toe dat het succes van Iran’s invloed het onvermijdelijke bijproduct was van de Amerikaanse invasie van Irak en de omverwerping van het regime van Saddam Hoessein.
Andere Iraanse hooggeplaatsten – zoals Qasem Soleinani, commandant van de Islamitische Revolutionaire Garde – spreken over Syrië als integraal component van het Iraanse “verzet” tegen Israël en de VS. Soleimani is tegenwoordig bezig om Sjiitische milities in Irak te organiseren en speelde een belangrijke rol in de voorbereidingen van militaire aanvallen tegen IS in Irakj en Syrië.
Afgelopen week maakte de Revolutionaire Garde bekend dat een van hun hoge commandanten een “martelaar” was geworden: brigadier-generaal Hossein Hamadani werd gedood in de buurt van Aleppo in Syrië. Tijdens zijn begrafenis werd duidelijk dat, ondanks de ontkenningen van zowel Iran en Syrië toen, hij 80 missies had geleid tijdens de burgeroorlog. Volgens de Iraanse pers was hij onder meer betrokken bij de “creatie van nationale defensie krachten voor Assad”.
In de afgelopen paar jaar hebben Iraanse veiligheidsdiensten het Syrische leger geadviseerd en gesteund om Assad in het zadel te houden. De bemoeienis van Iran in deze oorlog is echter niet populair bij de Iraanse bevolking. Het land heeft te kampen met grote economische problemen na jaren van straf sancties en veel Iraniërs vinden dan ook dat deze obsessie van de leiders met het in stand houden van dergelijke regionale invloed een verkwisting is van geld en irrelevant is voor hun eigen leven.
Turkije
Er is geen twijfel dat het conflict tussen de Turken en Koerden de militaire plannen van de VS voor Syrië heeft ondermijnd. Er is een 111 km gat in de Turks-Syrische grens dat wordt beheerd door IS en wordt gebruikt om nieuwe strijdkrachten het land binnen te krijgen.
Maar de AKP en Erdoğan hebben andere regionale ambities. Erdoğan, in de woorden van zijn adviseur, professor Ahmet Davutoğlu, wil:
een eeuwen oud probleem oplossen met de buren van Turkije en zo groeien naar de onvermijdelijke regionale macht. Om dit te bereiken moet Turkije haar relaties met haar Arabische partners verstevigen en tegelijkertijd haar relatie met Israël in stand houden. 8
Deze strategie volgend maakte Turkije ook werk van een twee-sporen strategie van het vriendjes worden met Saoedi-Arabië en het in stand houden van de relatie met Israël – als onderdeel van haar strategie om lid te worden van de EU en zo een ‘link’ te worden tussen oost en west. Het was deze ambitie, en de Islamitische basis van de AKP, welke ertoe leidde dat Turkije de jihadisten ging steunen.
Patrick Cockburn, die schrijft voor het London Review of Books plaatst de hulp van Turkije aan Islamitische Staat in context:
De naar schatting 12 000 buitenlandse jihadi’s die strijden in Syrië, waar zoveel over te doen was in Europa en de VS, zijn bijna allemaal het land binnen gekomen via wat is gaan heten de “jihadi snelweg”. Turkse grenswachten keken de andere kant op als ze de grens passeerden. In de tweede helft van 2013 begon de VS de druk op te voeren op Turkije om hier wat aan te doen. De routes werden wat moeilijker, maar ISIS militanten passeren nog steeds de grens zonder veel moeilijkheden…
Toen Syrische rebellen, geleid door al-Nusra, de Armeense stad Kassab op het Syrische leger veroverden eerder dit jaar leek het er heel sterk op dat de Turken het hun hadden toegestaan om te opereren vanuit Turks grondgebied. 9
Met andere woorden, Turkije – een NAVO lid – is direct verantwoordelijk voor de opkomst van zowel al-Nusra als IS.
Saoedi-Arabië
De steun van de Saoedi’s voor alle jihadisten, van al Qaida in Afghanistan tot IS in Irak en Syrië, is gemotiveerd door rivaliteit, zowel in regionale macht als dominantie, met Iran. Volgens Reuters heeft Saoedi-Arabië wapens betaald voor de rebellen en regelde het de bezorging ervan via Kroatië. In augustus van 2013 stuurde Saoedi-Arabië een nieuwe lading raketten waardoor de rebellen in het zuiden van Syrië opeens een behoorlijke slagkracht hadden op het slagveld. 10
De Syrische interventie heeft veel facetten, maar een van de belangrijkste aspecten is dat de Saoedische leiders zichzelf zien als hoeders van alle Soennieten in de regio en dat betekent het tegengaan van Iraanse invloed. De nucleaire deal tussen Iran en de VS vond ze niet leuk. Volgens gelekte cables uit 2010 riep koning Abdullah de VS op om Iran’s nucleaire programma te vernietigen om zo de “kop van de slang te hakken”. 11
Laat het duidelijk zijn: gegeven de verschuivende en conflicterende belangen van wereldmachten en regionale machten, moeten we op links nooit enige illusie hebben over buitenlandse interventies, of die nu zijn van de VS, Rusland, Iran, Turkije of wie dan ook. Om dit nog eens te duiden, laten we kijken naar de gebeurtenissen van de afgelopen week:
- De VS heeft hulpgoederen gedropt voor het Vrije Syrische Leger (in werkelijkheid voor al-Nusra).
- De Russen hebben stellingen van al-Nusra gebombardeerd en op sommige plekken ook IS bases geraakt.
- Turkse gevechtsvliegtuigen hebben PKK bases gebombardeerd.
- Iraanse troepen op de grond in Syrië zijn aan het wachten op versterkingen door Hezbollah.
- Het is inmiddels duidelijk geworden dat de meerderheid van de IS volgers op Twitter in Saoedi-Arabië wonen …
- En in de tussentijd is er een bijna-botsing tussen een Amerikaanse drone en een Russisch gevechtsvliegtuig.
Wat een puinhoop! Obama mag ons dan verzekeren dat dit geen proxy oorlog is met de Russen, maar het lijkt er toch verdraait veel op. De situatie wordt met de dag erger, niet beter, en we staan op de rand van nieuwe regionale oorlogen, in Jemen en Irak bijvoorbeeld.
Wat dan wel?
Er was eens, in de jaren ’50 en ’60, een beweging vanuit de burgerij die streefde naar pan-Arabische eenheid. Nasser kreeg zelfs, voor enkele jaren, een heuse Verenigde Arabische Republiek tot stand, tussen Egypte, Jordanië en Syrië. Helaas stierf dit project een wiegendood vanwege nationale belangen van de verschillende elites.
Maar het was een massabeweging en niet voor niets. Er leeft namelijk een dubbel nationaal bewustzijn in de Arabische wereld: naast dat men Syriër, Irakees of Egyptenaar is, voelen de inwoners ook een duidelijke gemeenschappelijke identiteit als Arabier. Je zou het Arabische nationale vraagstuk daarmee kunnen vergelijken met Italië voor de eenwording van 1871 of de Duitse eenwording van datzelfde jaar. Dit gemeenschappelijk bewustzijn leeft van Marokko aan de Atlantische oceaan tot aan Azerbeidzjan aan de Kaspische zee, 300 miljoen mensen in totaal.
Historisch gezien heeft imperialisme, eerst door de Britten en de Fransen, later door de VS, er alles aan gedaan om de regio op te delen en verdeeld te houden. Ook hierom is het uiterst reactionaire regime van de Saoedi’s altijd goede vriendjes geweest van de VS. Nog veel meer dan een regio verscheurd door religieuze oorlogen, zou het een ramp zijn voor de VS als de regio bijeen kwam tot één verenigde democratische republiek.
De vraag is van wie we deze progressieve ontwikkeling kunnen verwachten. Niet dus van de Saoedi’s en al evenmin van de Iraniërs, die trouwens ook niet Arabisch zijn. De Turken zijn zelf grotendeels geen deel van de regio en hebben andere belangen. Ook van Egypte hoeven we weinig te verwachten. In de tussentijd is er ook nog de kwestie van Israël wat een blijvende open wond is, overigens zonder lange termijn toekomst, maar dat is een ander onderwerp.
Het probleem met al deze landen is juist dat hun elites, hun respectievelijke “1 procenten” geen enkel belang hebben bij eenwording. De enige die daar belang bij hebben zijn de gewone Arabieren en de gewone Koerden en andere nationale minderheden. Binnen de context van een democratische republiek zou zelfs Israël, als Hebreeuwse natie, verder kunnen bestaan, onder eigen bestuur en in harmonie met de regio.
De enige weg vooruit is die van eigen organisatie, onderop, op democratische, seculiere, internationale en politiek onafhankelijke basis. Net zoals wij behoefte hebben aan een Europese Socialistische Partij om een vuist te maken tegen kapitaal, hebben ook de Arabieren een dergelijke weg vooruit nodig, maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan.
- http://www.latimes.com/nation/la-na-obama-syria-20151009-story.html ↩
- http://edition.cnn.com/2015/10/09/politics/us-syria-rebels-arms-program-suspended ↩
- http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/10/kurdish-leader-pyd-russia-support-syria.html ↩
- https://wikileaks.org/plusd/cables/06DAMASCUS5399_a.html ↩
- https://wikileaks.org/plusd/cables/09RIYADH445_a.html ↩
- http://iranpulse.al-monitor.com/index.php/2013/02/1346/head-of-ammar-strategic-base-syria-is-irans-35th-province-if-we-lose-syria-we-cannot-keep-tehran ↩
- http://www.defenddemocracy.org/the-syria-strategies-of-iran-saudi-arabia-qatar-and-turkey ↩
- https://syria360.wordpress.com/2015/08/03/turkey-an-insane-ambition-which-is-turning-into-a-civil-war ↩
- http://www.lrb.co.uk/v36/n21/patrick-cockburn/whose-side-is-turkey-on ↩
- http://www.reuters.com/article/2013/08/15/us-syria-crisis-arms-idUSBRE97E0QH20130815 ↩
- http://www.defenddemocracy.org/the-syria-strategies-of-iran-saudi-arabia-qatar-and-turkey/#sthash.joZScbC1.dpuf ↩