Het splijten van Syriza

Op de avond van de verkiezingsuitslagen blikt Richard terug op de geschiedenis van Syriza en welke richtingen de verschillende scherven uit gaan.

Vandaag zijn er weer verkiezingen in Griekenland geweest, alweer de vierde verkiezing in drie en een half jaar, en de partijen zijn gespannen. Syriza staat goed in de peilingen, en het lijkt erop dat de partij er sterker uit zal komen uit de verkiezingen dan ooit te voren. Maar schijn bedriegt, het rommelt binnen de partij, het volledig omkeren van beleid heeft een hoop schade aangericht en de partij verliest delen van de organisatie als een leproos haar ledematen. Het doel van dit artikel  is om een verhelderende blik te werpen op de splitsing binnen Syriza en de nieuwe partij die daaruit is voortgekomen, Volkseenheid, te positioneren op links.

Ondanks het feit dat de meesten op links nu wel ongeveer op de hoogte zijn van de oorsprong en samenstelling van Syriza, lijkt het mij verstandig om dit toch nog een keer door te nemen om duidelijkheid te scheppen in de redenen van de splitsing die zich onlangs heeft voorgedaan en waarvan de effecten zich nog geheel moeten ontpoppen.  De oorsprong van Syriza is te traceren tot in de jaren zestig, wanneer onenigheid binnen de Communistische Partij lijdt tot een splitsing waarbij de Eurocommunisten zich organiseren in het KKE Interieur¹. Een latere afsplitsing van deze organisatie, Grieks Links, richt in de jaren tachtig samen met de KKE een bredere electorale coalitie op, genaamd Synaspismos. Synaspismos trekt in haar begin jaren ook een aantal kleinere groepjes aan, maar wordt gedomineerd door de twee oprichtende partijen. Als de KKE na de desintegratie van de Sovjet Unie zich terugtrekt uit de coalitie en achterblijvende leden het lidmaatschap ontneemt, blijft Grieks Links plotseling achter als de grootste draagkracht binnen de coalitie en wordt de groep omgevormd tot een partij.

Synaspismos heeft echter moeite om zich electoraal overeind te houden en ondanks een relatieve groei in stemmen ten opzichte van de periode vlak na het terugtrekken van de KKE, weet de partij haar vroegere succes niet te herhalen. Door haar betrokkenheid bij de anti-oorlog en anti-globalisering bewegingen raakt de partij in  contact met andere linkse groepen, die er vaak wat radicalere opvattingen op nahielden dan zij zelf². De noodzaak voor gecoördineerde samenwerking, samen met de zorgen van het bestuur om haar electorale toestand, leiden er toe dat het dialoog werd uitgebreid. Uiteindelijk leid dit tot de oprichting van Syriza in 2004 samen met vier andere, kleinere politieke organisaties van verschillende achtergronden. Door haar brede draagvlak trekt de nieuwe coalitie veel onafhankelijke activisten aan die voorheen zich niet goed wisten te plaatsen in het politieke veld.

Laat ons nu een korte blik werpen op de coalitiepartners van Synaspismos en hoe zij van elkaar verschillen.

Om te beginnen met AKOA, oftewel Vernieuwend Communistisch Ecologisch Links, deze partij is de andere kant van de afsplitsing in KKE Interieur. Met andere woorden, dit is de partij die brak met Grieks Links, de drijvende kracht achter het oprichten van Synaspismos, omdat zij haar meer radicale traditie wilde behouden. Maar nadat het hun niet lukte om een electorale doorbraak te maken en ook de samenwerking met de KKE op niets uitliep, matigde zij haar lijn en ondersteunde eerst in 2000 Synaspismos en werd in 2004 lid van Syriza. Zo werd het KKE Interieur dus na bijna vijfentwintig jaar weer bijeen gebracht.

Vervolgens, DEA, Internationalistisch Arbeiders Links. Een splintergroepering van de Internationale Socialistische Tendens (de Griekse zusterorganisatie van de Internationale Socialisten in Nederland), deze groep onderging in 2013 een organisatorische verandering, die een stuk democratischer zou zijn, om verdere splitsingen te voorkomen³. Dat mag in ieder geval een stap in de goede richting zijn aangezien zij zelf in 2004 al een splinter de wereld in hielpen genaamd Kokkino, die op zijn beurt weer verder versplinterde en waaruit  APO voortkwam (Antikapitalistische Politieke Groep). De groep vind dus haar wortels in het trotskisme en dat mag ook blijken uit haar tactieken, zij ziet bijvoorbeeld het behalen van een linkse regering als onderdeel van een “overgangsprogramma”.

Ten derde, KEDA (Beweging voor Linkse Vereniging van Actie). Deze groep berust zich op het ‘officiële communisme’ maar is gesplitst van haar moederpartij (KKE) omdat zij haar te sektarisch vind. Het KEDA stelt zich voor dat er brede samenwerking nodig is tussen links met ruimte voor het kritisch debatteren van de marxistische theorie. Zij vind dat links zich moet verenigen rond een aantal minimum punten. De kleine theoretische verschillen die nu meestal het rechtvaardigen om kleine aparte organisaties te hebben moeten ondergeschikt gesteld worden aan het organiseren van de arbeidersklasse. De praktijk zal vervolgens uitwijzen welke theorie de correcte lijn bevat⁴.

Als laatste is er de Actieve Burgers Beweging geleid door de linkse verzetsheld Manolis Glezos. Deze groep is zeer sterk gericht op hem en zijn poging om burgers te mobiliseren om deel te nemen aan een lokale vergadering.

Wat opvalt aan de vroege ontwikkelingsfase van Syriza is dat er twee duidelijke motivaties te onderscheiden vallen voor het deelnemen aan de coalitie. De grootste speler, Synaspismos ziet de organisatie vooral als een methode om haar electorale resultaten te verbeteren en is bang van het politieke speelveld te verdwijnen. Zij wordt in haar motivaties ondersteund door haar voormalige (en wederom) partijgenoten van het AKOA. Daartegenover staan de kleinere, radicalere, groepjes die sowieso al zeer gemarginaliseerd zijn en die de coalitie vooral zien als een kans om discussie en brede organisatie te bevorderen op links.

In de praktijk komt het er vooral op neer dat de kleinere groepjes de Eurocommunisten enigszins naar links toe trekken. Bijvoorbeeld tijdens de studentenprotesten waarbij Syriza de enige partij in het parlement was die de studenten bijstond, terwijl zelfs de KKE zich distantieerde van de ‘onruststokers’. Hierop leverde Syriza in op haar populariteit, de discussie die hieruit volgde eindigde met het vertrek van de rechtervleugel van Synaspismos uit de partij.

De organisatie trekt over de tijd andere kleinschalige linkse groepjes aan maar de interne partij politiek blijft dezelfde lijnen volgen.

Haarscheurtjes

In januari 2015 wint Syriza de verkiezingen en vormt een coalitie regering met de rechts-nationalistische Onafhankelijke Grieken, een splitsing van de conservatieve partij Nieuwe Democratie, op basis van een gemeenschappelijke oppositie tegenover bezuinigingsbeleid. De eerste kritiek op het regeringsbeleid wordt uitgesproken door de leider van de Actieve Burgers Beweging, Manolis Glezos. Hij stelt dat de enige uitkomst van de nieuwe onderhandelingen gestart door de regering is dat de Troika een nieuwe naam heeft gekregen maar de instituten op zichzelf nog steeds bestaan. De belofte van het omkeren van bezuinigingsbeleid wordt verwaterd naar het verdedigen tegen verdere bezuinigingen en er veranderd weinig wezenlijks voor Griekenland⁵.

Na de eerste concessies word er een tijd hard onderhandeld over het regeringsbeleid, maar Syriza moet steeds meer opgeven aan de schuldeisers en al in mei wordt het tegenhouden van bezuinigingen vervangen door het onderhandelen voor een ‘betere’ deal. De regering ziet zich gedwongen grote concessies te doen aan de schuldeisers, zoals het snijden in pensioenen, iets wat voorheen werd aangegeven als een absolute rode lijn waar niet over heen geschreden zou worden⁶. Hier beginnen de echte scheurlijnen binnen de partij vorm aan te nemen; later die maand tijdens een bijeenkomst van het Centraal Comité stelt het Linkse Platform (een combinatie van de trotskistische elementen binnen de partij) een motie voor die eist om alle bezuinigingen stop te zetten en de banken te nationaliseren om alsnog de verkiezingsbeloften waar te maken. De motie wordt verslagen en de eenheid wordt voorlopig behouden.

Als de regering uiteindelijk voor een ultimatum gezet wordt, en een streng voorstel wordt overhandigd door de Europese Unie, besluit Tsipras een referendum uit te schrijven over het voorstel. Zelf lijkt hij de hoop al bijna opgegeven te hebben, voordat het referendum gehouden is schrijft hij nog een brief waarin hij het voorstel grotendeels alsnog accepteert. Maar de Europese Unie eist niets anders dan een onvoorwaardelijke overgave⁷. De regering voert volop actie voor de ‘Oxi’ campagne, maar of ze echt geloven dat een overwinning voor hun kamp een sterkere onderhandelingspositie zou opleveren is nog maar de vraag; het voorstel is namelijk nog maar net verworpen door de bevolking, of de regering accepteert alsnog de voorwaarden van de schuldeisers. De linkervleugel van de partij, die volledig meeging in de ‘Oxi’ campagne, is ontstelt. Tsipras en zijn bondgenoten worden gebrandmerkt als verraders, terwijl hij een verhaal probeert te onderbouwen waarin hij het slachtoffer is van de barbaarse praktijken van de Europese Unie. In eerste instantie reageert de linkervleugel door het boycotten van de stemmingen over het bezuinigingsbeleid. De eerste ronde van voorstellen worden door tweeëndertig kamerleden van Syriza beantwoord met een ‘nee’, zes anderen onthouden zich van een stem. In de tweede ronde stemmen eenendertig kamerleden tegen en onthouden vijf anderen zich van een stem. Links begint met het inzetten van een tegenaanval en stelt in het Centraal Comité voor een partijcongres te houden, de motie wordt geaccepteerd en het congres gepland voor september. In de derde ronde worden er weer tweeëndertig stemmen tegen uitgebracht en elf leden onthouden zich van een stem⁸. Linkse leden van het parlement geven nu duidelijk aan de regering niet langer te steunen, de grondslag voor een definitieve afsplitsing is gelegd.

Ineenstorting

Het proces raakt pas echt in een stroomversnelling als premier Alexis Tsipras besluit om nieuwe verkiezingen uit te schrijven, hij hoopt zich zo te kunnen ontdoen van rebellerende Kamerleden die hem er toe dwingen voor zijn beleid afhankelijk te zijn van de oppositie in zijn partij. Het uitroepen van verkiezingen betekent ook dat het congres dat eerder belooft was niet doorgaat. Een dag later nog, kondigen vijfentwintig Kamerleden aan dat ze een eigen parlementaire groep oprichten, Volkseenheid. De overgrote meerderheid van de zetels die naar Volkseenheid overlopen komen van het Linkse Platform. Bij de coalitie voegen zich ook de Actieve Burgers Beweging, de Communistische Tendens en een aantal andere kleinere formaties. Ook voegen een aantal groepen uit Antarsya, een andere antikapitalistische coalitie, en eerder niet geaffilieerde groepen zich bij de nieuwe beweging.

De kern van de nieuwe parlementaire coalitie wordt dus gevormd door de DEA, hoewel de groep zich beroept op een brede coalitie tegenover het bezuinigingsbeleid, schuiven zij wel hun programma naar voren als een “overgangsprogramma”.  Dit komt ook overeen met hun motivatie voor het ondersteunen van Syriza, waar zij het installeren van een linkse regering zien als een onderdeel van een dergelijk programma. De kern van het argument dat zij tegen Syriza houd is dat de uitkomst van het referendum (het verwerpen van het bezuinigingsakkoord) zwaarder weegt dan de wil van het Griekse volk om in de Eurozone te blijven. De reden dat bezuinigingsbeleid niet werd omgedraaid had dan ook niets te maken met het strenge regime van de Europese Unie maar met de zwakke ruggengraat van de Syriza leiders die niet de nodige stappen durfde te ondernemen om de autonomie van de Griekse democratie te herstellen.

Welke stappen moet een Griekse regering dan nemen volgens Volkseenheid om de autonomie te herstellen en de omstandigheden te creëren om bezuinigingsbeleid om te draaien? De coalitie beroept zich op een iets wat radicaler en traditioneler links programma dan Syriza. Zo vindt zij dat Griekenland ten eerste de drachme weer moet invoeren en de bankensector moet nationaliseren om de financiële situatie onder controle te brengen. Vervolgens moeten ook de ‘hoekstenen van de economie’ genationaliseerd worden om stabiliteit te brengen binnen het tumult die een Grexit met zich mee zou brengen. Verlost van het juk van de schuldeisers, zou Griekenland na de eerste klap op te hebben gevangen weer beginnen met gezonde economische groei en kunnen de vruchten geplukt worden door investeringen van de overheid die op haar beurt weer groei stimuleert. Griekenland moet dus een nationale weg zoeken naar het beëindigen van bezuinigingsbeleid en zich niets aantrekken van de rest van de Europese Unie⁹. Daarmee is niet gezegd dat ze totaal geen visie heeft op internationale samenwerking, echter is dit beperkt tot internationaal overleg over ‘een plan B’ waarbij anderen linkse partijen in Europa zich moeten focussen op het invoeren van een eigen nationale munt en het ontworstelen van hun soevereiniteit van de EU.

Volkseenheid legt de nadruk op de noodzaak om te streven naar regeringsmacht op de korte termijn en dat er dus een programma moet worden aangehouden dat snel kan worden uitgevoerd en binnen de limieten van de nationale staat past. Als tegenovergestelde schetst zij de positie van de KKE die alle problemen van de hand doet met het argument dat ‘die zichzelf wel oplossen als het socialisme komt’. Dit is echter niet een argument om jezelf illusies voor te houden over de nationale weg. Het doel van regeringsmacht door een linkse regering zou moeten zijn dat de macht van kapitaal over arbeid gebroken wordt. Dit betekent niet dat er onmiddellijk socialisme wordt ingevoerd die alle problemen magisch doet smelten als sneeuw voor de zon maar wel dat de behoeften van de mensen worden gesteld boven de behoeften van kapitaal en dat er beleid moet worden gevoerd dat de overgang naar een socialistische economie mogelijk maakt¹⁰. Het programma van Volkseenheid stuurt niet aan op een dergelijke situatie maar is enkel gericht op hun visie voor het herstellen van de Griekse economie en soevereiniteit. Er worden wel vage referenties gemaakt aan ‘het volk’ en de hoop dat haar programma de basis legt voor het ontwikkelen van radicalere eisen (wederom, onderdeel van een overgangsprogramma) maar de vraag die zich altijd voordoet is: als je mensen verzamelt achter een bepaald programma, waarom zouden ze dan daarna opeens bereid zijn om radicalere eisen te stellen in plaats van dat ze bij het programma blijven waar ze op zijn gemobiliseerd? Waarom zou je niet open zijn over je intenties als communisten? Kritiek op Volkseenheid moet dus ook in de vorm van kritiek op het overgangsprogramma.

Maar de leden van Volkseenheid zijn niet de enige voormalige leden van Syriza die hun eigen weg zoeken na het catastrofale einde van de Tsipras regering. Ook Yannis Varousfakis, de voormalige minister van financiën heeft besloten te breken met de partij en een alternatief voorstel te doen voor het organiseren van de linke krachten. De strategie van Varousfakis lijkt Volkseenheid op zijn kop. In plaats van te beginnen met een nationale oplossing en die op Europese schaal toe te passen, wilt hij een Europese oplossing die op nationale schaal wordt toegepast. Na te hebben aangegeven dat hij niet verkiesbaar zou zijn via Syriza liet hij doorschemeren plannen te hebben voor een pan-Europese organisatie. Op 13 september presenteerde hij met vier anderen, een waarvan een ander ex-Syriza Kamerlid, een ‘Plan B’ voor Europa. Er is geen Plan B, of tenminste nog niet, Varousfakis wil een internationale top organiseren die gezamenlijk de problemen die ons gesteld worden door het Europese project afweegt. Een groot aantal mogelijkheden moeten in acht worden genomen maar de belangrijkste factor is dat het een internationalistische strijd is, die een tegenwicht biedt tegenover het Europese ‘Plan B’ (het uit de Euro sluiten van ongehoorzame lidstaten)¹¹. De strategie van Varousfakis is een geduldige, die eerst de nasleep van de Griekse crisis wilt overzien en de Europese krachten op links organiseren.

De strategie van Varousfakis staat duidelijk nog in de kinderschoenen en de aard van zijn project bevat een hoop minder tempo dan dat van Volkseenheid, het is daarom ook nog moeilijk om er veel concreets over te zeggen. Wel kunnen we zeggen dat het in ieder geval potentieel bevat en links er zeker goed aan doet om dit in de gaten te houden en zelfs deel te nemen aan de geplande conferentie.

Ten derde hebben de recentelijke gebeurtenissen een hoop losgemaakt in de jeugdorganisatie van Syriza. Deze organisatie is grotendeels autonoom van haar moederpartij en was een van de meest fanatieke spelers in de ‘Oxi’campagne. De beleidsommezwaai kwam dan ook als een schok voor de jeugdige Syriza leden. Net als Volkseenheid zien zij de handelingen van Tsipras en de rest van de leiding als verraad van de rest van de partij en de bevolking die hen gekozen had op basis van een anti-bezuinigingsbelofte. Als gevolg van dit gevoel kwam het Centraal Comité bijeen en ondertekende een verklaring waarin zij de koers van de partij afkeurt en opzoek zal gaan naar een ander alternatief op de gevestigde orde. Door het massale opstappen van het bestuur, is de Syriza Jeugd niet langer een functionerend orgaan en komt zo ‘tot haar einde’¹². Deze verklaring komt niet zomaar uit de lucht vallen, eerder publiceerde het Centraal Comité al en veroordeling van het memorandum¹³.

Vragen voor links

Syriza begon als een coalitie van radicalere kleine groepen die zich voornamelijk organiseerde rond het Eurocommunistische Synaspismos. Er was een duidelijk verschil in de motivatie van deze twee stromingen. De organisatie werd vooral links gehouden door de radicalere groepjes maar deze beginnen te steigeren op het moment dat de Tsipras regering begint terug te komen op haar verkiezingsbeloften. Als er wordt besloten om toch te gaan bezuinigen, houden ze het niet langer en besluiten de linkse elementen de partij uit te lopen. Het Linkse Platform in de vorm van Volkseenheid, een partij georganiseerd rond het idee dat de Syriza leiding niet genoeg ruggengraat had. Hun trotskistische en korte termijn strategie roepen vragen op voor links. Tegelijkertijd werkt Varousfakis aan een alternatieve oplossing die nog niet een concrete vorm heeft aangenomen. Wel bied het interessant potentieel voor een Europese organisatie van links. Ook de jeugd organisatie verlaat massaal de partij en gaat opzoek naar een andere beweging om te ondersteunen. Vlak voor de verkiezingen vragen wij ons af: hoe nu verder met Syriza en haar afvallige onderdelen?

Zowel Grieks als Europees links kunnen alleen vooruit komen als zij de lessen leren van Syriza. Als zij blijven steken in een politiek van concessies en nationale wegen zal de Griekse tragedie zich enkel steeds weer herhalen.