In dit stuk gaat Gerben Zonderland in op de gebeurtenissen van de afgelopen weken rondom de demonstraties en de geschiedenis van dergelijke protesten, de rol van links daarin, en de relatie tot linkse politiek in brede zin.
Sinds afgelopen week zijn in navolging van Amerikaanse studenten op meerdere universiteiten demonstraties gaande gerelateerd aan de invasie van Gaza, met doorgaans als belangrijkste eisen het transparant maken van banden met Israelische academische instituties en het beeindigen van zulke samenwerkingsverbanden en/of investeringen 1 . Zij kregen vanaf dag één te maken met politiegeweld en repressie. Deze reactie betreft wederom een zorgelijke escalatie vanuit de staat, maar ook vanuit universiteitsbesturen, die beiden nul boodschap lijken te hebben aan het demonstratierecht en fel gekant lijken tegen studenten en academici die van zich laten horen. Zoals wij vorig jaar al schreven,2 is dit zeer kwalijk. We spreken onze solidariteit uit met de opgepakte en mishandelde activisten en willen ons uitspreken tegen deze aanvallen op protestbewegingen. Daarnaast willen we de aandacht vestigen op de vragen die deze protesten opwerpen voor links.
Over de achtergrond
Zoals niemand zal zijn ontgaan en zoals ook wij al over hebben geschreven,3 is Israël vorig jaar oktober Gaza binnengevallen in reactie op een ontvoeringscampagne door Hamas, die deels plaatsvond om de normalisatie-onderhandelingen tussen Israel en de Saudis te frustreren, en die haar succes mede te danken had aan het feit dat de regering een groot aantal troepen had verplaatst naar de Westbank om daar kolonisten te helpen.4 Sindsdien heeft Israel ondertussen bijna heel Gaza platgeschoten en tienduizenden mensen vermoord, terwijl ze honderdduizenden anderen beleidsmatig proberen te verhongeren. Wat voor nu vooral relevant is, is dat na het uitblijven van duidelijke kritiek vanuit parlementair links op Israëls handelen nu ook duidelijk wordt dat de politiek en overheden het onderwerp niet alleen zelf zoveel mogelijk dood proberen te zwijgen, maar dat zij ook willen zorgen dat niemand anders erover praat. Dit taboe op Israëlkritiek heeft de politiek onder andere proberen te bestendigen door een door christelijke zionisten ingediende, bijna Kamerbreed ( inclusief door de SP) gesteunde motie in te dienen waarin ‘jodenhaat’ sterk werd veroordeeld, terwijl duidelijk is dat hier op anti-Zionisme in plaats van antisemitisme wordt aangeslagen.5
Over de gebeurtenissen op de universiteiten
Sinds 6 mei jl. zien we dus ook dat Groenlinks(-PvdA?)-burgemeester Halsema reeds op dag één van de demonstraties aan de Universiteit van Amsterdam bereid was om op verzoek van het College van Bestuur politie de ME in te zetten om demonstrerende studenten en academici hardhandig de mond te proberen te snoeren. Deze gang van zaken is illustratief voor hoe makkelijk bestuurders anno 2024 denken over inzet van geweld en het inperken van verworvenheden – die zij ‘rechten’ noemen, maar overduidelijk zien als privileges6 – waarbij we zien dat de burgerlijke media bijna volledig op hun hand zijn, en nul kritische vragen stellen.
Deze poging de demonstraties in de kiem te smoren heeft tot dusver hoofdzakelijk averechts gewerkt, zij het met ernstige gevolgen voor sommige demonstranten die met hevig politiegeweld te maken kregen. Dit omdat vele anderen vanwege het geweld hun steun zijn komen betuigen en deelnemen aan de demonstraties, waarbij het waarschijnlijk helpt dat de regering nog steeds compleet weigert om iets te doen om het gedrag van Israël te veroordelen en er zelfs aan probeert bij te dragen7 terwijl Israëlische soldaten zo schaamteloos op TikTok en in Telegramgroepen berichten over hoe ze mensen vermoorden, beroven, enzovoorts, dat zelfs NRC zich gedwongen voelt hierover te schrijven.8 (Wat betekent dat heel bestuurlijk Nederland dit ook weet, en niet meer kan ontkennen.)
Opvallend aan de repressieve reactie vanuit de staat en de universiteitsbesturen is daarom vooral de fragiliteit en/of onnozelheid van betrokken bestuurders, zeker gezien de beperkte eisen van de demonstranten, die zich focussen op directe banden tussen de universiteit en Israelische instanties. Hier komt bij dat het ook vanuit hun eigen optiek tactisch gezien bijzonder contraproductief zou moeten zijn om zo op te treden, gezien het causale verband tussen politiegeweld en het ontstaan van steundemonstraties enerzijds, en het feit dat politiek onervaren en onbelezen demonstranten relatief makkelijk met kluitjes in het riet te sturen zijn anderzijds. Wonderlijk genoeg lijken ze dit of niet door te hebben, of er zijn redenen waarom ze dat negeren, zoals diepgezeten pro-zionisme of vrees om een precedent te scheppen als het gaat om invloed door studenten en personeel met betrekking tot het samenwerkingenbeleid.9 Desalniettemin is de exacte toedracht nog onduidelijk, maar duidelijk is dat ze geweld en escalatie niet schuwen, en dat ze een mogelijkheid meenden te ontwaren onze verworven rechten af te pakken.
Enkele opmerkingen over protestbewegingen
Als organisatie staan wij zoals gezegd pal voor het recht op vrijheid van meningsuiting en demonstratie, en we veroordelen het universiteitsbestuurs- en overheidsoptreden, waarbij we willen benadrukken dat de trend waarbij overheden als parlementariërs en rechters het recht op vrije meningsuiting en organisatie samen steeds verder afbreken (waar we in het kader van de A12-bezettingen door XR eerder over schreven) zich duidelijk in rap tempo doorzet. Maar het fundamentele probleem is dat de burgerlijke staat per definitie niet kan worden vertrouwd om onze belangen consequent te behartigen, omdat zij bestaat om privaateigendom en daarmee de status quo van economische antidemocratie in stand te houden.
In het hierboven genoemde stuk hebben het redelijk uitgebreid gehad over staatsrepressie en onze houding ten aanzien van de rol en potentie van de staat als onderhandelingspartner en ‘belangenbehartiger’ voor de klasse. Daarom zou ik nu wat willen zeggen over een gerelateerde vraag, namelijk hoe we ons als links verhouden tot (massa)demonstraties.
Laten we om te beginnen een stap terug nemen, en de vraag stellen waar deze demo’s uit voortkomen, en wat de geschiedenis is van (studenten)protesten, en wat ze hebben opgeleverd; beginnend met de historie.
Zeker vanaf 1968 worden er regelmatig solidariteitsstakingen georganiseerd op universiteiten. Marxistische en/of communistische (splinter)partijen zijn vaak een belangrijk onderdeel van de organisatie en het aanmoedigen daarvan. In Frankrijk leidden de steunprotesten voor Vietnam in een periode waarin tegelijk communistische partijen ageerden tegen het kapitalisme en de Praagse Lente en de Culturele Revolutie plaatsvonden, tot een veel bredere (maar niet echt tot een verenigde) protest- en stakingsgolf; die naast tegen de Amerikanen en Fransen gericht was tegen het kapitalisme en autoritarisme dat onderdeel is van patriarchale omgangsvormen en het Sovjetbestuur.
Historisch zijn brede demonstratiegolven echter redelijk de uitzondering op de regel. Als we kijken naar de demonstraties tegen de invasie van Irak in 2003, Occupy en de recentere onderwijsbezuinigingen, dan zien we dat demo’s meestal beperkt blijven tot een enkel onderwerp, ook als er tegelijk ook andere zaken spelen, en dat links er keer op keer niet in slaagt daar veel aan te veranderen. Hierbij helpt het niet dat parlementair links zich meer en meer heeft afgekeerd van dit soort initiatieven, en dat de lijst van demonstraties die niets opleverden steeds langer wordt; waar in het geval van de bezetting en vernietiging van Gaza bijkomt dat we eigenlijk niets kunnen doen om direct bij te dragen aan een eind aan de oorlog. (De enige kleinschalige mogelijkheden die daar enigszins aan bijdragen zijn stakingen in de havens en transportsector, en stakingen of demonstraties rondom wapenproductie; maar dat zijn vooral zaken voor de vakbond, en niet voor studenten, tenzij zij hun demonstraties doorzetten om bijvoorbeeld te pleiten voor secundaire BDS maatregelen, zoals opschorten van samenwerking tussen technische studies en Nederlandse wapensector vanwege samenwerking met Israël, of dat ze die zouden verbreden door te pleiten voor meer invloed op het beleid in algemene zin.)
Een initieel smalle insteek is in beginsel natuurlijk heel normaal, zeker als het gaat om mensen die grotendeels voor het eerst politiek actief worden zoals geldt voor studerenden. En politieke onervarenheid is meer een ding naarmate activistisch links is gekrompen, want hoe minder mensen politiek actief zijn op links, hoe lastiger het is om aan kennisoverdracht te doen en zo te voorkomen dat men het wiel geheel opnieuw moet uitvinden. Want terwijl bijvoorbeeld in Utrecht 20% van de door RTV Utrecht gevraagde mensen de demonstraties zegt te steunen10 zie je dat bij de demonstraties niet direct terug – o.a. omdat we in maatschappijen leven waarin de meeste werkenden nauwelijks ruimte zien voor activisme in hun ‘vrije’ tijd.
Dat gezegd, verzet tegen staatsgeweld zoals we nu zien is nodig, net als verzet tegen imperialisme en invasies. Steunbetuigingen aan de slachtoffers daarvan zijn wat ons betreft dan ook zeer gepast en welkom. Het probleem voor links is dat dergelijke demonstraties meestal lastig te bestendigen en verbreden zijn, zoals blijkt uit de geschiedenis van de afgelopen halve eeuw – maar zeker de afgelopen 20 jaar – waarin links – lokale uitzonderingen daargelaten – bijna geen betekenisvolle successen behaalde en alleen maar is gekrompen, naarmate de oorlogsgeneratie en de babyboomers ouder werden en zich verder vestigden.
Hiervoor zijn natuurlijk een aantal demografische en structurele redenen te bedenken, zoals dat het bij gebrek aan een klassenbewuste bevolking lastig is om demonstraties gelijk naar een hoog niveau te tillen, omdat ze zelf de noodzaak tot verbreding nog niet zien, en dus ook niet bereid zullen zijn om daar risico’s voor te nemen. Hier valt zeker op korte termijn helaas weinig aan te veranderen; om dit tij te keren is geduldig links (her)opbouwwerk noodzakelijk.
Een andere structurele reden waarom het lastig is om demonstraties te verbreden, is dat het soort verzet dat nu plaatsvindt (tegen politiegeweld, voor demonstratierecht) een ander soort politiek belichaamt en impliceert dan de politieke kwesties waar mensen zelf mee te maken krijgen in hun latere of verdere levens, bijvoorbeeld als je vakbondswerk gaat doen, of huurders probeert te organiseren. Van dat laatste zou je verwachten dat het makkelijker is vanwege het directe materiële belang; maar los van dat werkenden meestal minder energie hebben voor actievoeren omdat ze druk zijn met werk, carrière, ouderschap; geldt dat het om diezelfde reden voor velen ook riskanter voelt om je te verzetten tegen de status quo dan eerder in je leven, omdat je voor veel meer zaken verantwoordelijk bent en je minder ruimte of tijd hebt om opnieuw te beginnen of iets anders te gaan doen. En hoewel je bij demonstraties ook risico’s loopt, zoals op letsel of de kans op een strafblad, en daar zeker belangen bij spelen, zijn solidariteits-steunacties toch anders omdat je het voor en namens een ander doet, en je – zeker hier – veel makkelijker de optie hebt je terug te trekken.
Wat te doen?
Dit probleem is niet makkelijk op te lossen, want deels betreft het een kip-ei-probleem, en deels is er gewoon een heleboel werk nodig om dat klassenbewustzijn weer te creëren, waarbij er ook nog de nodige lessen kunnen worden getrokken uit de ervaringen van de afgelopen paar decennia. Maar als je geïnteresseerd bent geraakt in de politiek door de gebeurtenissen in Gaza en de manier waarop de burgerlijke staat en bestuurders Israel daarin steunen, sluit je dan aan bij een politieke organisatie die tegen het hele systeem ageert, zoals ROOD11 of De Socialisten12 en ga bezig met een leesgroep,13 bekijk ons voorstelprogramma voor de arbeidersklasse,14 en als je daar tijd en interesse voor hebt, meld je dan voor meer informatie over onze kaderorganisatie.
Want hoe erg hetgeen dat nu in Gaza gaande is ook is, de problemen zijn nog veel breder, waarbij ook wij alle hulp kunnen gebruiken. Want het gaat natuurlijk niet alleen om hoe de Nederlandse staat zich opstelt richting Israël en bestuurders richting studenten, maar ook hoe wordt omgegaan met de klimaatcrisis; met mensen die voor hongerloon moeten werken om ons van gebruiksgoederen te voorzien, met ‘gast’arbeiders die hierheen worden gehaald maar vervolgens met de nek worden aangekeken en uitgekotst door rechts; met Oekraïners die door de NAVO onder de bus worden gegooid,15 enzovoorts. Het moet anders, maar dat kan alleen door geduldig te strijden voor fundamentele verandering, en te zien dat alle deelproblemen waar we mee te maken hebben voortkomen uit het feit dat we in klassenmaatschappijen leven, en dat alles draait om instandhouding en versteviging daarvan.
- Dit betreft uitvoering van de ‘academische BDS’-beweging, zie ook https://bdsmovement.net/academic-boycott ↩
- Demonstratierecht verder onder druk – Communistisch Platform ↩
- Palestijns offensief: onverwacht maar onvermijdelijk ↩
- Zie o.a. https://www.gisreportsonline.com/r/behind-israels-momentous-failure/ ↩
- https://twitter.com/mirjambikker/status/1772703475098325300 ↩
- Universiteiten werken aan demonstratieprotocol ↩
- Rutte laat informatie over oorlogsmisdaden Israël onder het tapijt vegen – Joop, Kabinet zoekt na verbod naar andere wegen voor leveren F-35-onderdelen aan Israël ↩
- https://archive.fo/4HR4V ↩
- Opvallend in deze: California university president put on leave for ‘insubordination’ after meeting Gaza protesters’ demands – POLITICO ↩
- Weinig steun voor pro-Palestijnse studentenprotesten blijkt uit peiling – RTV Utrecht ↩
- https://roodjongeren.nl/ ↩
- https://socialisten.org ↩
- Onze huidige algemene leeslijst is hier te vinden -> https://communisme.nu/leeslijst/; deze is niet gericht op dit specifieke conflict maar focust op de bredere context van de staat van links in Nederland en daarbuiten. ↩
- Ons programma – Communistisch Platform ↩
- Zie bijvoorbeeld https://www.theguardian.com/world/2022/apr/25/russia-weakedend-lloyd-austin-ukraine voor meer achtergrond https://communisme.nu/artikelen/2023/02/12/wapengekletter-rondom-oekraine/ ↩